Δήμος Αμφίκλειας – Ελάτειας

Η παρούσα εργασία έγινε από ΛΟΥΚΑ ΧΟΝΔΡΟ φίλο της ιστοσελίδας που έχει καταγωγή από την Τιθορέα του Δήμου Αμφίκλειας – Ελάτειας. Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι για να εξυπηρετήσει τους συνδημότες ή άλλους συμπολίτες μας που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν την ιστοσελίδα. Προφανώς πρέπει να έχουν μια ολοκληρωμένη άποψη για το Δήμο.

1. Οι κάτοικοι του Δήμου πρέπει να γνωρίσουν όλες τις κωμοπόλεις και τα χωρία τα οποία αποτελούν τον Δήμο της Αμφίκλειας – Ελάτειας.

2. Τα ονόματά τους, τις τοποθεσίες τους, τις γεωγραφικές τους θέσεις, το πληθυσμό τους, τα ιστορικά τους στοιχεία, τον πολιτισμό τους, τον αθλητισμό τους, τα αξιοθέατα τους, τις Μονές τους, τις αρχαιότητές τους, τις μεταφορές τους, το εμπόριό τους, την γεωρ-γία τους, την κτηνοτροφία τους, τις προσωπικότητες που έχουν αναδείξει καθώς και τις προοπτικές που προδιαγράφονται για το μέλλον.

3. Η κάθε τοπική κοινότητα θα πρέπει να αναλάβει συμπληρώσει ότι έχει ενδιαφέρον για τον τόπο τους, όπως αναφέρεται στην παρά-γραφο 2, και ότι άλλο ενδιαφέρον υπάρχει.

4. Όποιος επισκέπτεται την ιστοσελίδα να μπορεί να βλέπει όλα τα στοιχεία που αντιπροσωπεύουν το Δήμο και τις Δημοτικές Κοινό-τητες, έχοντας μια ολοκληρωμένη άποψη για την περιοχή του Δήμου.

5. Ο υπεύθυνος της ιστοσελίδας θα πρέπει να ζητήσει από κάθε Δημοτική κοινοτική να συμβάλλει σ’ αυτή την εργασία. Όταν συμπληρωθεί αυτή η εργασία μπορεί να γίνει ένα βιβλίο που θα εκδώσει ο Δήμος και με ένα επιπλέον μικρό κέρδος υπέρ του Δήμου, πέραν του κόστους του βιβλίου, θα πρέπει να αγοραστεί από κάθε σπίτι του Δήμου και φυσικά και από αυτούς που κατάγονται από την περιοχή και ζουν σε άλλα μέρη της χώρας.

6. Τα στοιχεία του Δήμου Αμφίκλειας – Ελάτειας έχουν αντληθεί από διάφορες πηγές οι οποίες αναγράφονται.

Δήμος Αμφίκλειας–Ελάτειας

Ο Δήμος Αμφίκλειας - Ελάτειας είναι δήμος της Περιφερειακής Ενότητας Φθιώτιδας της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας που συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης από τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αμφίκλειας, Ελάτειας και Τιθορέας. Η έκταση του νέου Δήμου είναι 493,5 τ. χλμ. και ο πληθυσμός του 10.922 κάτοικοι, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011.[1] Έδρα του Δήμου ορίστηκε η Κάτω Τιθορέα.

Δημοτική κοινότητα Αμφίκλειας

Αμφίκλεια

Η Αμφίκλεια είναι κωμόπολη που ανήκει στο νομό Φθιώτιδος της Στερεάς Ελλάδας σε υψόμετρο 400 μέτρων[1]. Έχει πληθυσμό σύμφωνα με την απογραφή του 2011, 3.012 κατοίκους[2].

Αποτελεί το διοικητικό, κοινωνικό και εμπορικό κέντρο μιας αγροτικής περιοχής με κύριες καλλιέργειες τα καπνά, το βαμβάκι και τα σιτηρά.

Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μεγάλη τουριστική ανάπτυξη. Σε αυτό συμβάλλει το γειτονικό χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού, το οποίο αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης παραθεριστών και αθλητών των χειμερινών σπορ.[3] Στην Αμφίκλεια εδρεύει ο Αθλητικός Σύλλογος Παρνασσός. Η Αμφίκλεια έχει τέσσερις ενορίες. Αυτές είναι ο Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου, ο Ιερός Ναός Αγίου Ευσταθίου, ο Ιερός Ναός Εισοδίων της Θεοτόκου και ο Ιερός Ναός Αγίου Βλασίου.

Γεωγραφία

Η Αμφίκλεια βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Παρνασσού και μπροστά της απλώνεται η κοιλάδα του ποταμού Κηφισού. Απέχει 17 χιλιόμετρα από το χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού και 170 χιλιόμετρα από την Αθήνα.

Διοικητικά στοιχεία

Η Αμφίκλεια ήταν πρωτεύουσα του ομώνυμου καποδιστριακού Δήμου Αμφίκλειας, ο οποίος περιελάμβανε τα δημοτικά διαμερίσματα Αμφικλείας, Δρυμαίας, Παλαιοχωρίου Δωριέων, Ξυλικών, Τιθρωνίου[4] και Μπράλου[5]. Από το 2011 είναι έδρα ομώνυμης δημοτικής κοινότητας και δημοτικής ενότητας που υπάγεται στον διευρυμένο Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας. Η δημοτική κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως αστικός ημιορεινός οικισμός, με έκταση 109,209 χμ² (2011). Περιλαμβάνει και τους οικισμούς Άνω Καλύβια, Μονή Δαδίου, Περδικόβρυση, Πευκόβρυση, Σταθμός Αμφίκλειας και Φτερόλακκα. [6]

Πληθυσμός

Μόνιμος [7][8][9]

Έτος Πληθυσμός

1991 3.182 (3.270) [4.439]

2001 3.371 (3.389) [4.676]

2011 3.012 (3.191) [4.186]

Πραγματικός (de facto) [10][11][6]

Έτος Πληθυσμός

1961 3.111 (3.157)

1971 3.017 (3.119)

1981 3.496 (3.578)

1991 3.145 (3.239) [5.317]

2001 3.523 (3.585) [5.636]

2011 3.154 (3.280) [4.439]

(σε παρένθεση ο πληθυσμός της δημοτικής κοινότητας)

[σε αγκύλη ο πληθυσμός της δημοτικής ενότητας]

Ιστορία

Η ιστορία της Αμφίκλειας[12] ξεκινά από την αρχαιότητα. Η πρώτη τοπωνυμία της Αμφίκλειας ήταν Οφιτεία ή Οφίτεια που σήμερα σημαίνει τον τόπο διαμονής κάποιου όφεως. Η δεύτερη – μεταγενέστερη – ήταν Αμφίκαια, ονομασία που πήρε, η προϊστορική και μυθική Οφιτεία, μετά την εγκατάσταση των Φωκέων και Δωριέων. Ως Αμφίκαια την αναφέρει και ο Ηρόδοτος και είναι η πόλη που άκμασε μετά τα Μηδικά, τα οποία εξιστορεί με τόση ακριβολογία, αυθεντία και ιστορική αξιοπιστία. Η λέξη Αμφίκαια, ίσως να παράγεται από το ρήμα αμφικαίνυμαι, το οποίο σημαί-νει υπερέχω σε ύψος, διαπρέπω κ.λ.π., οπότε το τοπωνύμιο Αμφίκαια φανερώνει την σε υψηλό τόπο κειμένη πόλη[13]. Καταστράφηκε από τους Πέρσες κατά το πέρασμά τους από την κοιλάδα του Κηφισού το 480 π.Χ.[14]. Η Αμφίκλεια ξαναχτίστηκε στην ίδια θέση και αναφέρεται από τον περιηγητή Παυσανία στα Φωκικά. Κατά τον Μεσαίωνα, η περιοχή παράκμασε και ερήμωσε. Αρκετούς αιώνες αργότερα στην περιοχή της αρχαίας Αμφίκλειας χτίστηκε ένα νέο χωριό που ονομάστηκε Δαδί, το οποίο άκμασε στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Σημαντική ήταν η συμβολή του Δαδιού στον απελευθερωτικό αγώνα ενώ Ρουμελιώτες οπλαρχηγοί της Επανάστασης του 1821 όπως ο Αθανάσιος Διάκος και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος έδρασαν στην πόλη κατά τα χρόνια του ξεσηκωμού. Αξιοσημείωτο, είναι και η περίφημη Μάχη του Δαδίου που πραγματοποιήθηκε το 1822 στο χωριό. Μετονομάστηκε σε Αμφίκλεια το 1915, λόγω της θέσης του δίπλα στην αρχαία πόλη.[15]

Πολιτισμός

Αξιόλογη είναι η αρχιτεκτονική της σημερινής Αμφίκλειας (θεωρείται διατηρητέος οικισμός) ενώ την εικόνα συμπληρώνουν παραδοσιακά καλντερίμια, εκκλησίες, βρύσες και πλατείες.

Διατηρεί όλα τα ρουμελιώτικα έθιμα όπως τους λάκκους το Πάσχα, τη γιορτή της Αναλήψεως (γιορτή των κτηνοτρόφων), τα παραδοσιακά Χριστούγεννα, το τέταρτο όνομα και άλλα ήθη και έθιμα. Αξιοσημείωτες είναι και οι Απόκριες στην Αμφίκλεια, με το άναμμα τεραστίων φωτιών (Χέη) και την παρέλαση μασκαράδων. Μοναδική πανελλαδικά είναι και η γιορτή του ψωμιού, ενώ διαθέτει και Μουσείο Άρτου και Επαγγελμάτων.[16]

Μεταφορές

Η Εθνική Οδός 3 διέρχεται στα όρια της κωμόπολης, συνδέοντάς τη με τη Λιβαδειά, τη Λαμία και άλλες πόλεις της Στερεάς Ελλάδας. Επίσης, η περιφερειακή σιδηροδρομική γραμμή Αθήνας - Λειανοκλαδίου εξυπηρετεί το χωριό, μέσω του ομώνυμου σιδηροδρομικού σταθμού.

Αθλητισμός

Ο Α.Σ. Άρης Αμφίκλειας είναι καλαθοσφαιρική ομάδα που ιδρύθηκε στην Αμφίκλεια τον Μάρτιο του 2015. Είναι η πρώτη μπασκετική ομάδα στον Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας. Αγωνίζεται στο κορυφαίο τοπικό περιφερειακό πρωτάθλημα της Α' Ένωσης Σωματείων Καλαθοσφαίρισης Ανατολικής Στερεάς και Εύβοιας (Α' Ε.Σ.Κ.Α.Σ.Ε.). Λειτουργούν τμήματα μίνι, παίδων, εφήβων δηλαδή από ηλικίες 5 - 18 χρόνων αλλά λειτουργεί και το επαγγελματικό τμήμα ανδρών. Ως έδρα χρησιμοποιεί το Κλειστό Γυμναστήριο Αμφίκλειας.

Επίσης, στο χωριό εδρεύει ο Γ.Σ ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΑΜΦΙΚΛΕΙΑΣ που αγωνίζεται στο Β' Τοπικό πρωτάθλημα Φθιώτιδας. Έχει έδρα το Δημοτικό Γήπεδο Αμφίκλειας.

Ο Α.Σ. ΔΙΟΝΥΣΟΣ ΑΜΦΙΚΛΕΙΑΣ ιδρύθηκε το 1993 και έχει ακαδημίες ποδοσφαίρου, τμήματα βόλει (παγκορασίδων και γυναικεία ομάδα) και στίβο. Επίσης ο σύλλογος είναι ο διοργανωτής του ορεινού αγώνα ΜΟ-ΝΟΠΑΤΙ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ.

Προσωπικότητες

• Αθανάσιος Ευταξίας (1849 - 1931), πολιτικός.

• Σωτήρης Τσιτσιπής (1918 -1949), στρατιωτικός.

• Στάθης Γιώτας (1940), πολιτικός.

Παραπομπές

1. Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 284, τομ. 3.

2. «Απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών 2011» (PDF). Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 17 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2016.

3. Παρνασσού, Χιονοδρομικό Κέντρο. «Αρχική / Χιονοδρομικό Κέντρο Παρνασσού». www.parnassos-ski.gr. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2016.

4. «tithronio». tithronio. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.[νεκρός σύνδεσμος]

5. «Τα Δημοτικά Διαμερίσματα | Δημόσια Βιβλιοθήκη Αμφίκλειας». vivl-amfikl.fth.sch.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2016.

6. https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous

7. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2011_monimos.pdf

8. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_monimos.pdf

9. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_monimos.pdf

10. ΠΛ 2:813-4

11. ΠΛΜ 8:125

12. «Ιστορία Αμφίκλειας». www.amfiklia.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.

13. «Αμφίκλεια – Ονομασία – Ιστορία | Δημόσια Βιβλιοθήκη Αμφίκλειας». vivl-amfikl.fth.sch.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.

14. Βικιθήκη Ιστορίαι (Ηροδότου)/Βιβλίο Η πορευόμενοι γὰρ ταύτῃ παρὰ τὸν Κηφισὸν ποταμὸν ἐδηίουν πάντα, καὶ κατὰ μὲν ἔκαυσαν Δρυμὸν πόλιν κατὰ δὲ Χαράδραν καὶ Ἔρωχον καὶ Τεθρώνιον καὶ Ἀμφίκαιαν καὶ Νέωνα καὶ Πεδιέας καὶ Τριτέας καὶ Ἐλάτειαν καὶ Ὑάμπολιν καὶ Παραποταμίους καὶ Ἄβας, ἔνθα ἦν ἱρὸν Ἀπόλλωνος πλούσιον, θησαυροῖσί τε καὶ ἀναθήμασι πολλοῖσι κατεσκευασμένον

15. Μετονομασίες οικισμών της Ελλάδας, Πανδέκτης

16. «Μουσείο Άρτου Αμφίκλειας». www.breadmuseum.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρω-τότυπο στις 19 Δεκεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1981, 2006 (ΠΛΜ)

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ)

Άνω Καλύβια Αμφίκλειας

Τα Άνω Καλύβια είναι συνοικισμός της Αμφίκλειας στην Φθιώτιδα, ο οποίος βρίσκεται στα βορειοδυτικά της σε απόσταση 3,5 χλμ. και απέχει 47 χλμ. νοτιοανατολικά από τη Λαμία. Μέσα από το χωριό περνάει η εθνική οδός Λιβαδειάς - Λαμίας. Αναφέρεται επίσημα ως οικισμός από το 2011[1]. Σύμφωνα με την απογραφή 2011, μαζί με την Αμφίκλεια, τη Μονή Δαδίου, την Περδικόβρυση, την Πευκόβρυση, τον Σταθμό Αμφίκλειας και τη Φτερόλακκα ανήκουν στη δημοτική ενότητα Αμφίκλειας του δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας και έχουν ως πληθυσμό 174 κατοίκους[2].

Παραπομπές

1. «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2019.

2. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011», σελ. 10632 (σελ. 158 του pdf)

Κάτω Καλύβια Φθιώτιδας

Τα Κάτω Καλύβια Φθιώτιδας είναι οικισμός της Ελλάδας που υπάγεται στον Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας. Βρίσκεται 3 χιλιόμετρα ανατολικά της Αμφίκλειας. Έχει πληθυσμό 10 κατοίκους με την απογραφή του 2011 και ταχυδρομικό κώδικα 350 02. Υπάγεται επίσης στον Νόμο Φθιώτιδας και την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας. Μαζί με την Αμφίκλεια, τα Άνω Καλύβια, την Μονή Δαδίου, την Περδικόβρυση, την Πευκόβρυση, τον Σταθμό Αμφίκλειας και την Φτερόλακκα αποτελούν την Δημοτική Κοινότητα Αμφίκλειας που υπάγεται στον Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας.

Μονή Δαδίου Φθιώτιδας

Η Ιερά Μονή Γενεσίου τῆς Θεοτόκου Δαδίου ή Μονή Παναγίας της Γαυριώτισσας βρίσκεται στην Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας σε απόσταση 5 χλμ. ΝΔ. από την Αμφίκλεια[1] και 55,5 χλμ. Ν.-ΝΑ. από τη Λαμία. Είναι κτισμένη στις βορειοανατολικές πλαγιές του Παρνασσού σε υψόμετρο 800 μέτρων[2].

Ιστορία

Το καθολικό της μονής είναι τρίκλιτη βασιλική με ψηλό τετραγωνικό τρούλο και κτίστηκε το 1755. Η αγιογράφησή της ξεκίνησε το 1756. Είναι διακοσμημένη με τοιχογραφίες που χρειάζονται συντήρηση. Το τέμπλο είναι του 1838 και η αγιογράφηση του τρούλου του 1848. Την περίοδο της Επανάστασης του 1821 αποτελούσε ορμητήριο του Αθανασίου Διάκου και του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Υπέστη πολλές καταστροφές αλλά το 1836 και το 1848 ανακαινίσθηκε. Την περίοδο της κατοχής έγιναν νέες καταστροφές ενώ το 1956 κάηκε. Ανακατασκευάστηκε το 1957 και μετατράπηκε σε γυναικείο μοναστήρι. Αξιόλογα κειμήλια της μονής θεωρούνται ένα σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄, ένα αντιμήνσιο με Ελληνική και Σλαβική γραφή χρονολογίας 1717, λειψανοθήκες του 1815 και 1870[2]. Πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου που εορτάζει το παρεκκλήσι Μεταμόρφωσης του Σωτήρος[3]. Σύμφωνα με την απογραφή 2011 καταγράφεται στη δημοτική ενότητα Αμφίκλειας του Δήμου Αμφίκλειας - Ε-λάτειας και έχει ως πληθυσμό 3 μοναχές[4].

Παραπομπές

1. Stathism, Αναρτήθηκε από. «Ιερά Μονή Δαδιού "Παναγία η Γαυριώτισσα" 06.08.2016, του Σωτήρος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2019.

2. «Γενεσίου τῆς Θεοτόκου Δαδίου Ἀμφικλείας | Ιερά Μητρόπολη Φθιώτιδος». www.imfth.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2019.

3. «Ιερά Μονή Δαδίου: Το ιστορικό μοναστήρι της Αμφίκλειας σε ένα περιβάλλον μο-ναδικού φυσικού κάλλους». Onparnassos. 11 Δεκεμβρίου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2019.

4. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011», σελ. 10632 (σελ. 158 του pdf)

Περδικόβρυση Φθιώτιδας

Η Περδικόβρυση αναφέρεται ως συνοικισμός της Αμφίκλειας στην Φθιώτιδα[1]. Πρόκειται για κατασκηνωτικό κέντρο του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων και βρίσκεται στις βόρειες πλαγιές του Παρνασσού σε υψόμετρο 1.009 μέτρων. Ανατολικά και σε κοντινή απόσταση (360 μ.) βρίσκεται το εκκλησάκι του Αϊ-Γιάννη του Κυνηγού σε υψόμετρο 990 μ. το οποίο κτίστηκε τον 12ο αιώνα και είναι διακοσμημένο με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες λαϊκής τέχνης[2]. Απέχει 3,5 χλμ. ΝΔ. από την Αμφίκλεια και 56 χλμ. Ν.-ΝΑ. από τη Λαμία. Αναφέρεται επίσημα ως οικισμός από το 1961[1]. Σύμφωνα με την απογραφή 2011, μαζί με την Αμφίκλεια, τη Μονή Δαδίου, τα Άνω Καλύβια, την Πευκόβρυση, το Σταθμό Αμφίκλειας και τη Φτερόλακκα ανήκουν στη δημοτική ενότητα Αμφίκλειας του δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας και δεν έχει μόνιμους κατοίκους[3].

Παραπομπές

1. «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2019.

2. • • «Άη Γιάννη-προσκοπικό κέντρο». www.parnassosnp.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2019.

3. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011», σελ. 10632 (σελ. 158 του pdf)

Σιδηροδρομικός Σταθμός Αμφίκλειας

Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Αμφίκλειας είναι σιδηροδρομικός σταθμός στην Αμφίκλεια της Φθιώτιδας και Βρίσκεται μέσα στην κωμόπολη. Ο σταθμός άνοιξε στις 1905 και έκλεισε στις 10 Φεβρουαρίου 2018, με αφορμή την κατασκευή της νέας γραμμής υψηλών ταχυτήτων Αθήνας - Θεσσαλονίκης. Επαναλειτούργησε τον Ιούλιο του 2018.[1] Από τον σταθμό εξυπηρετούνται και οι οικισμοί Επτάλοφος και Ξυλικοί.

Παραπομπές

1. «Αξιοποιείται η παλιά σιδηροδρομική γραμμή Τιθορέα – Λιανοκλάδι». Athens Transport. 2018-06-22. Ανακτήθηκε στις 2018-07-19.

Φτερόλακκα Φθιώτιδας

Η Φτερόλακκα Φθιώτιδας βρίσκεται στο όρος Παρνασσός στα 1600 μ. και υπάγεται στον Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας. Θεωρητικά είναι η αρχή του χιονοδρομικού κέντρου Παρνασσού, όπου εκεί βρίσκονται και οι Κατασκηνώσεις Χριστιανικών Μαθητικών Ομάδων «Ο Παρνασσός», ωστόσο δεν έχει μόνιμους κατοίκους. Η Φτερόλακκα είναι η πιο ορεινή περιοχή του Δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας.

Τοπική κοινότητα Δρυμαίας

Δρυμαία

Η Δρυμαία ήταν αρχαία Φωκική πόλη, χτισμένη στις ανατολικές πλαγιές του όρους Καλλίδρομο, πάνω από την κοιλάδα του Κηφισού. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο οικιστής της ήταν ο Ναύβολος ο γιος του Φώκου[1]. Η Δρυμαία καταστράφηκε από τον Ξέρξη κατά την κάθοδο των Περσών στη νότια Ελλάδα[2]. Μετά την απομάκρυνση των Περσών, η Δρυμαία περιτοιχίστηκε με ισχυρά τείχη που σώζονται μέχρι σήμερα[3].Τα τείχη αυτά έχουν μεγάλη ιστορική σημασία και έχουν γίνει πολλές αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή.

Σήμερα στην περιοχή της Δρυμαίας υπάρχει σύγχρονος οικισμός ο οποίος αρχικά έφερε το όνομα Γλούνιτσα. Μετονομάστηκε, ωστόσο, σε Δρυμαία το 1915 λόγω της γειτνίασης με την αρχαία πόλη[4]. Υπάγεται διοικητικά στο διευρυμένο Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας.

Η Δρυμαία έχει υψόμετρο 520m. Το κλίμα της είναι Μεσογειακό με πολλές χιονοπτώσεις τους χειμερινούς μήνες. Υπάρχουν πολλά όμορφα μέρη αναψυχής όπως πχ η Πηγή κερασιάς, ο Αι- Γιώργης κα. Επίσης βρίσκεται κοντά στο χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού. Την πανίδα της περιοχής αποτελούν λύκοι, αλεπούδες, σκίουροι, αγριόχοιροι καθώς και πολλά κτηνοτροφικά ζώα πχ κότες, κατσίκες, πρόβατα.

Παραπομπές

1. Παυσανία Ελλάδος περιήγησις/Φωκικά, Λοκρών Οζόλων ἀπέχει δὲ Ἀμφι-κλείας ἡ Δρυμαία σταδίους ὀγδοήκοντα ἀποτραπέντι ἐς ἀριστερά Κατὰ Ἡροδότου τοὺς λόγους, Ναυβολεῖς δὲ τὰ ἀρχαιότερα: καὶ οἰκιστὴν οἱ ἐνταῦθα γενέσθαι σφίσι Φώκου παῖδά φασι τοῦ Αἰακοῦ

2. Βικιθήκη Ιστορίαι (Ηροδότου)/Βιβλίο Η πορευόμενοι γὰρ ταύτῃ παρὰ τὸν Κηφισὸν ποταμὸν ἐδηίουν πάντα, καὶ κατὰ μὲν ἔκαυσαν Δρυμὸν πόλιν κατὰ δὲ Χαράδραν καὶ Ἔρωχον καὶ Τεθρώνιον καὶ Ἀμφίκαιαν καὶ Νέωνα καὶ Πε-διέας καὶ Τριτέας καὶ Ἐλάτειαν καὶ Ὑάμπολιν καὶ Παραποταμίους καὶ Ἄβας, ἔνθα ἦν ἱρὸν Ἀπόλλωνος πλούσιον, θησαυροῖσί τε καὶ ἀναθήμασι πολλοῖσι κατεσκευασμένον

3. Υπουργείο πολιτισμού, η αρχαία Δρυμαία[νεκρός σύνδεσμος]

4. Πανδέκτης, Μετονομασίες οικισμών της Ελλάδας

Τοπική κοινότητα Μπράλου

Άνω Μπράλος Φθιώτιδας

Ο Άνω Μπράλος είναι ορεινό χωριό της Φθιώτιδας σε υψόμετρο 600 μέτρα[1], ο οποίος βρίσκεται σε απόσταση 18,5 χλμ. ΒΔ. από την Αμφίκλεια και 32,5 Ν. από τη Λαμία. Δημιουργήθηκε από κατοίκους του παλιότερου χρονικά οικισμού Μπράλου που μετακινήθηκαν λόγω καθιζήσεων του εδάφους και ουσιαστικά αποτελεί τη βορειοδυτική συνέχεια του. Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1940 να προσαρτάται στην τότε κοινότητα Μπράλου[2]. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, μαζί με τον Μπράλο και το Σταθμό αποτελούν την τοπική κοινότητα Μπράλου που ανήκει στη δημοτική ενότητα Αμφίκλειας του δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει πληθυσμό 82 κατοίκους[3].

Παραπομπές

1. Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 238, τομ. 4.

2. «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2019.

3. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011», σελ. 10632 (σελ. 158 του pdf)

Μπράλος Φθιώτιδας

Ο Μπράλος είναι χωριό του δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας, του νομού Φθιώτιδας[1][2]. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο Μπράλος έχει 114 κατοίκους, ενώ η τοπική κοινότητα Μπράλου, η οποία περιλαμβάνει επίσης τους οικισμούς Άνω Μπράλο και Σταθμό έχει 280 κατοίκους[3]. Είναι κτισμένος στους πρόποδες του Καλλίδρομου, σε υψόμετρο 530 μέτρων.[1][4] Βρίσκεται στα όρια του δήμου Αμφικλείας με τους δήμους Καλλιέων, Δαμάστας και Γραβιάς.

Ιστορία

Η τοπική κοινότητα Μπράλου χωρίζεται σε τρεις οικισμούς με τον κάτω Μπράλο να είναι ο πιο παλιός από τους τρεις. Εκεί ήταν το μέρος που πρωτοκτίστηκε ο Μπράλος. Όμως εξαιτίας καθιζήσεων το χωριό μετακινήθηκε βορειότερα. Οι κάτοικοί που μετακινήθηκαν έφτιαξαν τον Άνω Μπράλο, σε υψόμετρο 600. Οι δύο οικισμοί πλέον δεν διαχωρίζονται. Το τρίτο κομμάτι του Μπράλου είναι ο σταθμός του Μπράλου που απέχει 3 χιλιόμετρα από τους άλλους δύο οικισμούς. Είναι κτισμένος στις όχθες του ποταμού Κηφισού και υπάρχει εκεί ο ομώνυμος σιδηροδρομικός σταθμός από το 1904. Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1836 στο ΦΕΚ 80Α-28/12/1836 να προσαρτάται στον τότε δήμο Χαραδραίων[5].

Στον Μπράλο βρίσκεται βρετανικό νεκροταφείο του Α΄ Παγκοσμίου Πο-λέμου. Τον Οκτώβριο του 1917, δημιουργήθηκε στον Μπράλο το 49ο Σταθερό Νοσοκομείο, μαζί με τα στρατόπεδα των συμμαχικών δυνάμεων. Παρέμεινε σε χρήση μέχρι τον Απρίλιο του 1919. Πολλοί από τους νεκρούς του νοσοκομείου - κυρίως από επιδημία γρίπης - είναι θαμμένοι στο βρετανικό νεκροταφείο Μπράλου. Περιλαμβάνει συνολικά 101 ταφές, από τις οποίες οι 95 προέρχονται από την Βρετανική Κοινοπολιτεία.[6] Ο Μπράλος ήταν η τοποθεσία της Μάχης των Θερμοπυλών τον Απρίλιο του 1941, ανάμεσα στα γερμανικά στρατεύματα και τα στρατεύματα της Κοινοπολιτείας[7].

Το βρετανικό νεκροταφείο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Στις 12 Ιανουαρίου 1947, με αρχηγό τον καπετάν Διαμαντή και 300 αντάρτες, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας κατέλαβε αιφνιδιαστικά τον σιδηροδρομικό σταθμό Μπράλου στις 14:00, όταν έφτασε η αμαξοστοιχία. Οι αντάρτες κατέστρεψαν τους ασυρμάτους, κάλεσαν τους επιβάτες να κατέβουν από το τρένο και χώρισαν τους πολίτες από τους στρατιώτες. Στην κατάληψη προέβαλαν αντίσταση οι λοχαγοί Σταθακόπουλος, Νικολόπουλος και ο χωροφύλακας Καστανάς, οι οποίοι σκοτώθηκαν στην ανταλλαγή πυροβολισμών που ακολούθησε. Οι αντάρτες έκατσαν μιά-μιση ώρα στον σταθμό, ανατίναξαν με νάρκη την καπνοδόχο της ατμο-μηχανής και έβαλαν φωτιά στο τρένο, με αποτέλεσμα να καούν δύο βαγόνια. Στη συνέχεια αποχώρησαν με αυτοκίνητα παίρνοντας μαζί τους 20 περίπου στρατιωτικούς αιχμαλώτους, διάφορα εφόδια και το ταμείο του σταθμού, και κατέφυγαν στην Οίτη. Δυνάμεις του στρατού και της χωροφυλακής τους καταδίωξαν χωρίς αποτέλεσμα.[8]

Προσωπικότητες

Στο χωριό γεννήθηκε ο Ιωάννης Καρμίρης (1903-1992), θεολόγος και ακα-δημαϊκός.

Παραπομπές

1. Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 213, τομ. 23.

2. «Δημοτική Ενότητα Αμφίκλειας | Δήμος Αμφίκλειας-Ελάτειας». www.dimos-amfiklias-elatias.gr. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2019.

3. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011», σελ. 10632 (σελ. 158 του pdf)

4. Μιχαήλ Σταματελάτος - Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος, Ερμής, Αθήνα 2001, σελ. 525.

5. «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2019.

6. «BRALO BRITISH CEMETERY». Commonwealth War Graves Commission. Ανακτήθη-κε στις 7 Ιανουαρίου 2017.

7. Official Histories – Second World War Australia in the War of 1939–1945. Series 1 – Army Volume II – Greece, Crete and Syria (1st edition, 1953) Αρχειοθετήθηκε 2008-02-28 στο Wayback Machine. accessed 13 October 2006.

Σιδηροδρομικός Σταθμός Μπράλου

Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Μπράλου είναι σιδηροδρομικός σταθμός του χωριού Μπράλος του Νομού Φθιώτιδας και βρίσκεται 4 χλμ. νοτιότερά του. Ο σταθμός άνοιξε το 1905 και έκλεισε στις 10 Φεβρουαρίου του 2018, με αφορμή την κατασκευή της νέας γραμμής υψηλών ταχυτήτων Αθήνας - Θεσσαλονίκης, στο τμήμα Τιθορέα-Λιανοκλάδι.[1] Επαναλειτούργησε τον Ιούλιο του 2018.[2] Ο σταθμός από το 1939 έως το 1949 λεγόταν σταθμός Γραβιάς.[3] Βρίσκεται σε υψόμετρο 361 μέτρων, το υψηλότερο σημείο ενεργού σιδηροδρομικού σταθμού στον παλαιό σιδηροδρομικό άξονα Πειραιώς - Θεσσαλονίκης.

Ο Οικισμός

Ο ομώνυμος οικισμός ο οποίος αναπτύχθηκε γύρω από το σταθμό βρίσκεται σε υψόμετρο 375 μέτρων και έχει πληθυσμό 84 κατοίκους, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011.[4] Υπάγεται διοικητικά στον διευρυμένο Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας.

Ιστορικό

Δεκαετία του 1940

Στις 12 Ιανουαρίου 1947, με αρχηγό τον καπετάν Διαμαντή και 300 αντάρτες, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας κατέλαβε αιφνιδιαστικά τον σιδηροδρομικό σταθμό Μπράλου στις 14:00, όταν έφτασε η αμαξοστοιχία. Οι αντάρτες κατέστρεψαν τους ασυρμάτους, κάλεσαν τους επιβάτες να κατέβουν από το τρένο και χώρισαν τους πολίτες από τους στρατιώτες. Στην κατάληψη προέβαλαν αντίσταση οι λοχαγοί Σταθακόπουλος, Νικολόπουλος[5] και ο χωροφύλακας Καστανάς, οι οποίοι σκοτώθηκαν στην ανταλλαγή πυροβολισμών που ακολούθησε. Οι αντάρτες έκατσαν μιά-μιση ώρα στον σταθμό, ανατίναξαν με νάρκη την καπνοδόχο της ατμο-μηχανής και έβαλαν φωτιά στο τρένο, με αποτέλεσμα να καούν δύο βαγόνια. Στη συνέχεια αποχώρησαν με αυτοκίνητα παίρνοντας μαζί τους 20 περίπου στρατιωτικούς αιχμαλώτους, διάφορα εφόδια και το ταμείο του σταθμού, και κατέφυγαν στην Οίτη. Δυνάμεις του στρατού και της χωροφυλακής τους καταδίωξαν χωρίς αποτέλεσμα.[6]

1950-σήμερα

Προτίθεται να ιδρυθεί Λαογραφικό-Σιδηροδρομικό Μουσείο σε Συρμό του ΟΣΕ στον Σ.Σ Μπράλου από τον Εκπολιτιστικό Σύλλογο Μπράλου.

Παραπομπές

1. «Νέα γραμμή Τιθορέα-Λιανοκλάδι». www.trainose.gr. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρί-ου 2018.

2. «Αξιοποιείται η παλιά σιδηροδρομική γραμμή Τιθορέα – Λιανοκλάδι». Athens Transport. 2018-06-22. Ανακτήθηκε στις 2018-07-19.

3. Σταθακόπουλος Ιωάννης του Νικολάου, Λγός (ΠΖ): Γεννήθηκε στο Κιάτο Κορινθίας το 1905, της 71 Ταξιαρχίας. Εκτελέσθηκε στο Σ. Σταθμό Γραβιάς στις 12 Ιανουαρίου 1947.

4. «Απογραφή 2011». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2015.

5. Νικολόπουλος Γεώργιος του Ιωάννη, Λγός (ΠΖ): Γεννήθηκε στο Πανοπέριο Πεταλιδίου Μεσσηνίας το 1904, της 71 Ταξιαρχίας. Συλληφθείς, εκτελέσθηκε στο Σιδ. Σταθμό Γραβιάς στις 12 Ιανουαρίου 1947

6. «Αντάρτες στο σταθμό του Μπράλου». Ριζοσπάστης. 25 Ιουνίου 2006. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2017.

Τοπική κοινότητα Ξυλικών

Ξυλικοί Φθιώτιδας

Οι Ξυλικοί είναι ορεινό χωριό της Φθιώτιδας σε υψόμετρο 630 μέτρα[1], το οποίο βρίσκεται στους νότιους πρόποδες του όρους Καλλίδρομο. Απέχει 11 χλμ. ΒΑ. από την Αμφίκλεια και 38 ΝΑ. από τη Λαμία. Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1835 να προσαρτάται στον τότε δήμο Φαρυγών[2]. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης αποτελούν την τοπική κοινότητα Ξυλικών που ανήκει στη δημοτική ενότητα Αμφίκλειας του δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει πληθυσμό 72 κατοίκους[3].

Παραπομπές

1. Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 122, τομ. 25.

2. «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2019.

3. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011», σελ. 10632 (σελ. 158 του pdf)

Τοπική κοινότητα Παλαιοχωρίου Δωριέων

Παλαιοχώρι Δωριέων Φθιώτιδας

Το Παλαιοχώρι Δωριέων είναι οικισμός της Περιφερειακής Ενότητας Φθιώτιδας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας. Διοικητικά ανήκει στην Κοινότητα Παλαιοχωρίου Δωριέων και υπάγεται στη Δημοτική Ενότητα Αμφίκλειας (πρώην Δήμος Αμφίκλειας), του Δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας.[1]

Γεωγραφικές πληροφορίες

Το Παλαιοχώρι Δωριέων Φθιώτιδας βρίσκεται σε υψόμετρο 486 μέτρων[2] και σύμφωνα με την Απογραφή του 2011, έχει πληθυσμό 328 κατοίκων.[3] Μέχρι το 1940 ονομαζόταν Παληοχώρι.[4]

Παραπομπές

1. «E-GO.GR - ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ».

2. «BUK.GR - ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ».

3. «ΑΠΟΓΡΑΦΗ 2011 (ΦΕΚ 699Β - 20/03/2014, σελ. 163 από 444)» (PDF).

4. «Ε.Ε.Τ.Α.Α. - ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥ - ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ ΔΩΡΙΕ-ΩΝ (ΠΑΛΗΟΧΩΡΙ)».

Τοπική κοινότητα Τιθρωνίου

Τιθρώνιο

Το Τιθρώνιο ή Τεθρώνιο ήταν αρχαία Φωκική πόλη, χτισμένη στην κοιλάδα του Κηφισού, στη βόρεια όχθη του. Ο Παυσανίας αναφέρει πως α-πείχε 15 στάδια από την Αμφίκλεια και 20 στάδια από τη Δρυμαία[1]. Σε μικρή απόσταση από το Τιθρώνιο υπήρχε βωμός του Τιθρωνίου Απόλλωνα, αλλά και το μοναδικό στην Ελλάδα Μαντείο του Διόνυσου. Το Τιθρώνιο ήταν μία από τις Φωκικές πόλεις που κατέστρεψε ο στρατός του Ξέρξη κατεβαίνοντας προς την Αττική[2]. Καταστράφηκε για δεύτερη φορά το 335 π. Χ. από το Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας κατά τον 2ο Φωκικό πόλεμο. Διατηρήθηκε ως μικρός οικισμός μέχρι τα μέσα της Τουρκοκρατίας, όταν οι λιγοστοί κάτοικοι του μετοίκησαν στην Αμφίκλεια και στο Βέρτζανο. Στο κάστρο οχυρώθηκε στα 1821 ο Οδυσσέας Ανδρούτσος μετά τη μάχη στο χάνι της Γραβιάς, αλλά ουσιαστική μάχη δεν έγινε εκεί.

Σημερινός οικισμός

Τιθρώνιο Λοκρίδα

Το όνομα Τιθρώνι φέρει σήμερα ο οικισμός στη νότια πλαγιά του όρους Καλλίδρομο, με πληθυσμό 101 κατοίκους κατά την απογραφή του 2011.[3] Ο οικισμός υπάγεται, από την 1η Ιανουαρίου 2011, στον διευρυμένο Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας.

Παραπομπές

1. Παυσανία Ελλάδος περιήγησις/Φωκικά, Λοκρών Οζόλων Ἀμφικλείας δὲ ἀπωτέρω σταδίοις πεντεκαίδεκά ἐστι Τιθρώνιον ἐν πεδίῳ κειμένη: παρέχεται δὲ οὐδὲν ἐς μνήμην. ἐκ Τιθρωνίου δὲ εἴκοσιν ἐς Δρυμαίαν στάδιοι: καθ' ὅ τι δὲ αὕτη ἡ ὁδὸς καὶ ἡ ἐς Δρυμαίαν ἐξ Ἀμφικλείας ἡ εὐθεῖα περὶ τὸν Κηφισὸν συμμίσγουσιν, ἔστιν Ἀπόλ-λωνος Τιθρωνεῦσιν ἐνταῦθα ἄλσος τε καὶ βωμοί. πεποίηται δὲ καὶ ναός: ἄγαλμα δὲ οὐκ ἔστιν.

2. Βικιθήκη Ιστορίαι (Ηροδότου)/Βιβλίο Η πορευόμενοι γὰρ ταύτῃ παρὰ τὸν Κηφισὸν ποταμὸν ἐδηίουν πάντα, καὶ κατὰ μὲν ἔκαυσαν Δρυμὸν πόλιν κατὰ δὲ Χαράδραν καὶ Ἔρωχον καὶ Τεθρώνιον καὶ Ἀμφίκαιαν καὶ Νέωνα καὶ Πεδιέας καὶ Τριτέας καὶ Ἐλάτειαν καὶ Ὑάμπολιν καὶ Παραποταμίους καὶ Ἄβας, ἔνθα ἦν ἱρὸν Ἀπόλλωνος πλούσιον, θησαυροῖσί τε καὶ ἀναθήμασι πολλοῖσι κατεσκευασμένον.

3. [https://web.archive.org/web/20121113150439/http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/PAGE-census2011 Αρχειοθετήθηκε 2012-11-13 στο Wayback Machine

Δημοτική Ενότητα Ελάτειας

Ελάτεια

Η Ελάτεια είναι κωμόπολη του Νομού Φθιώτιδας και υπήρξε έδρα του τέως Δήμου Ελάτειας. Από το 2011 υπάγεται στο διευρυμένο Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας. Είναι κτισμένη στις πλαγιές του όρους Καλλίδρομο και βλέπει στην ανατολική πλευρά της κοιλάδας του Κηφισού, απέναντι από τον Παρνασσό. Ο πληθυσμός της Ελάτειας, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011, ανέρχεται σε 2.372 κατοίκους.

Αποτέλεσε για πρώτη φορά έδρα ομώνυμου δήμου από το 1835 ως το 1912 (με την ονομασία Δραχμάνι) και ξανά από το 1985 ως το 2010.

Μέχρι το 1916 ονομαζόταν Δραχμάνι, από τον Δραχμάν Αγά που εξουσί-αζε την περιοχή κι έδωσε το όνομά του κατά την τουρκοκρατία[1] οπότε μετονομάστηκε σε Ελάτεια, λόγω της αρχαίας Φωκικής πόλης, της Ελάτειας που βρισκόταν στην ίδια τοποθεσία, λίγο πιο βόρεια. Ερείπιά της σώζονται μέχρι σήμερα. Σήμερα η πόλη αποτελεί αγροτεμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Στην πόλη λειτουργούν Νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο, 2 παραδοσιακοί ξενώνες, αρχαιολογική συλλογή, καφετέριες και πισίνα κατά τους θερινούς μήνες. Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου Ελάτειας είναι κτίσμα του 17ου αι. Αρκετά από τα σπίτια του κέντρου είναι επίσης της ίδιας εποχής. Κοντινοί προορισμοί είναι η περιοχή Λιβάδι όπου βρίσκεται και ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Ελάτειας με ευρήματα 6.500 ετών, τα οποία και εκτίθενται στην αρχαιολογική συλλογή της πόλης.

Η Ελάτεια απέχει 160 χμ. από την Αθήνα και 70 χμ. από την Λαμία.

Ιστορία

Αρχαία Ελάτεια

Λόγω της θέσης της εξελίχθηκε στην σημαντικότερη πόλη των Λοκρών κι αργότερα των Φωκέων, όταν περιήλθε στην Φωκική Συμπολιτεία. Σύμ-φωνα με την παράδοση που αναφέρει ο περιηγητής Παυσανίας η Ελά-τεια πήρε το όνομά της από τον μυθικό βασιλιά Έλατο, γιο του Αρκάδα[2].

Το 374 π.Χ. ο Θηβαίος στρατηγός Πελοπίδας πολιόρκησε την Ελάτεια με στόχο να υποτάξει τους Φωκείς και να ελέγξει την διάβαση από την συμμαχική του Θεσσαλία στην Βοιωτία. Την άμυνα της Φωκικής πόλης ανέλαβε ο στρατηγός Ονόμαρχος και κατάφερε να σώσει την πόλη[3]. Το 346 π.Χ. η Ελάτεια καταλήφθηκε από τους Μακεδόνες του Φιλίππου. Ο Φίλιππος οχύρωσε την Ελάτεια και την χρησιμοποίησε ως βάση του για την εκστρατεία κατά των πόλεων της κεντρικής Ελλάδας. Μετά την αποχώρηση των Μακεδόνων η Ελάτεια απέκτησε πάλι τον κυρίαρχο ρόλο που είχε στην αρχαία Φωκίδα. Σύμφωνα με τις αναφορές του Παυσανία η Ελάτεια συνέχισε να αποτελεί σημαντική πόλη της περιοχής και κατά την Ρωμαϊκή εποχή[4].

19ος αιώνας

Η Ελάτεια, με την ονομασία Δραχμάνι έγινε έδρα του νεοσύστατου Δήμου Ελάτειας στον νομό Φωκίδος και Λοκρίδος, στις 20 Απριλίου 1835.[5] Στις 5 Σεπτεμβρίου 1865 ο οικισμός έλαβε την σημερινή του ονομασία έπειτα από πρόταση του υπουργού Εσωτερικών.[6] Ωστόσο, η ονομασία Δραχμάνι για τον οικισμό παρέμεινε ως τις 26 Νοεμβρίου 1916, οπότε έγινε η επίσημη μετονομασία της Κοινότητας Δραχμανίου σε Κοινότητα Ελάτειας.

Κοινότητα Ελάτειας (1912-1985)

Το 1912 ο δήμος καταργήθηκε και συστάθηκε η Κοινότητα Δραχμανίου του νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος, με έδρα τον ομώνυμο οικισμό. Το 1916 μετονομάστηκε σε Κοινότητα Ελάτειας[7] και το 1943 αποσπάστηκε στον νομό Φθιώτιδας. Στις 23 Μαΐου 1985 ο οικισμός Ελάτεια αποσπάστηκε από την κοινότητα και ορίστηκε έδρα του δήμου Ελάτειας. Η κοινότητα καταργήθηκε, καθώς προήχθη σε δήμο.[8]

Δήμος Ελάτειας (1985-2010)

Το 1985 συστάθηκε ο δήμος και λειτούργησε ως την κατάργησή του το 2010. Το 2010 συγχωνεύτηκε στον Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας.

Παραπομπές

1. Πανδέκτης - Μετονομασίες

2. Βικιθήκη Παυσανία Ελλάδος περιήγησις/Φωκικά, Λοκρών Οζόλων.

3. Arxaiologia.gr Άρθρο της Κατερίνας Τυπάλδου-Φακίρη

4. «Η αρχαία Ελάτεια». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιανουαρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2009.

5. Διοικητικές μεταβολές στην Κ. Ελάτειας, ΕΕΤΑΑ.

6. ΦΕΚ 44 Α΄/[5-9-1865 https://www.eetaa.gr/metaboles/fek/1865/fek_44a_1865.pdf] Πρό-τυπο:.pdf

7. ΦΕΚ 93Β/26-11-1916.

8. ΦΕΚ 95 Α/23-5-1985.

Τοπική κοινότητα Ζελίου

Ζέλι Φθιώτιδας

Το Ζέλι (επίσης και Ζέλιον, Ζέλιο, Ζέλι Λοκρίδας και Ζέλι Φθιώτιδας) είναι ορεινό χωριό του νομού Φθιώτιδος, το οποίο ανήκει διοικητικά στον Δήμο Αμφίκλειας-Ελάτειας. Έχει πληθυσμό 673 μόνιμων κατοίκων, ενώ το υψόμετρό του είναι 450 με 550 μέτρα. Σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων, βρίσκεται το χωριό Καλαπόδι. Το Ζέλι, μέχρι το 1912, ανήκε διοικητικά στο Δήμο Ταλαντίου (Αταλάντης). Μετά το 1912, έγινε κοινότητα, μέχρι που ο νόμος Καποδίστρια το τοποθέτησε στο Δήμο Ελάτειας. Με τον Νόμο «Καλλικράτης», που θεσπίστηκε με το πέρας των δημοτικών εκλογών του 2010, το Ζέλι τοποθετήθηκε στο διευρυμένο πλέον Δήμο Αμφίκλειας-Ελάτειας με έδρα την Κάτω Τιθορέα.

Φυσική και οικονομική εξέταση

Το χωριό απλώνεται στην ανατολική πλαγιά του όρους Βαρβάς. Σύμφωνα με παλαιότερη μέτρηση, το Ζέλι έχει έκταση 51.000 στρέμματα, από τα οποία τα 24.000 είναι καλλιεργήσιμα και τα υπόλοιπα δασική έκταση. Στην ορεινή χλωρίδα περιλαμβάνονται πουρνάρια, λεβάντα, χαμομήλι, αγριοσίταρο κ.ά.

Φυτική Παραγωγή

Το χωριό έχει πλούσια παραγωγή σε καπνό, σιτάρι και σύκα ενώ υπάρχουν περιβόλια στα σπίτια του χωριού.

Ζωική Παραγωγή

Επιπρόσθετα, πέραν των γεωργικών ασχολιών, οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται και με την εκτροφή ζώων, κυρίως αιγοπροβάτων, χοίρων και πουλερικών.

Κλίμα

Το κλίμα του χωριού είναι πολύ καλό, λόγω της γειτνίασης τόσο με τον Παρνασσό, όσο και με τις παραλίες του Ευβοϊκού κόλπου. Δεν είναι απίθανο τους μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο, Φεβρουάριο και Μάρτιο να παρατηρηθούν χιονοπτώσεις και αρκετές φορές σφοδρές χιονοθύελλες, λόγω του υψόμετρου του χωριού.

Ιστορικά στοιχεία

Ιστορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι η περιοχή είχε κατοικηθεί από τους πρώτους αρχαίους χρόνους. Ήταν γνωστή ως Οπουντία Λοκρίδα. Υπάρχουν δυο θεωρίες για το σημερινό όνομα. Σύμφωνα με την μια προέρχεται από την σλάβικη λέξη "Ζελιινάακοβ" που υποτίθεται ότι σημαίνει πράσινη κοιλάδα. Στην πραγματικότητα στα σερβικά και στα νότια σλαβικά η λέξη πράσινη είναι "ζέλενα" και όχι "ζέλιινα" και η λέξη για την κοιλάδα είναι "ντόλινα" και όχι "άκοβ" που είναι τυπική κατάληξη με την οποία οι νότιοι σλάβοι αναφέρονταν σε οικισμούς, συχνά εκσλαβίζοντάς τους ονοματολογικά αν και επιφανειακά. Πάντως στην διάρκεια της αποσύνθεσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της βραχύβιας "Αυτοκρατορίας Σέρβων και Ελλήνων" υπό τον Στέφαν Ντούσαν, τον 14ο αιώνα, η περιοχή αποτελούσε το νότιο όριο της αυτοκρατορίας του, σε επαφή με το Λατινικό Δουκάτο των Αθηνών και σαν τέτοια ενδεχομένως να διατηρούσε στην περιοχή τοπική φρουρά.

Σύμφωνα με άλλες πηγές, η ονομασία του προέρχεται από τους αρχαίους Οζόλες Λοκρούς. Η περιοχή ονομαζόταν στην αρχαιότητα Οζέλαι. Οι Οζόλες κατοίκησαν για ένα διάστημα στην περιοχή πριν μετακινηθούν δυτικότερα. Η περιοχή, που είναι ορεινή, διατηρεί μέχρι τις μέρες μας περιορισμένη βλάστηση κυρίως από πουρνάρια και άλλους θάμνους. Η ζωή ήταν δύσκολη και οι κάτοικοι αποτελούμενοι κυρίως από κτηνοτρόφους υπέφεραν, Τελικά όπως είναι γνωστό μετακινήθηκαν με τα ποίμνιά τους στην σημερινή Αιτωλοακαρνανία και Φωκίδα. Μετά την αποχώρηση των Οζόλων στην περιοχή επεκτάθηκαν οι Οπούντιοι Λοκροί οι οποίοι επί το πλείστον χρησιμοποίησαν τους υπάρχοντες οικισμούς που είχαν εγκαταλείψει οι Οζόλες στην περιοχή όπως ο συγκεκριμένος, διατηρηρουμένης της ονομασίας με την οποία ήταν τότε γνωστός μέχρι και τις μέρες μας Οζέλαι=Οζέλι=Ζέλι[1].

Όσιος Σεραφείμ

Ο Όσιος Σεραφείμ.

Πολιούχος του Ζελίου είναι ο Όσιος Σεραφείμ. Ένα παλιό βιβλίο αναφέρει '[…] ο του Θεού άνθρωπος και πατήρ ημών Σεραφείμ, εγεννήθη εις μίαν χώραν όπου ευρίσκεται εις την επαρχίαν της Βοιωτίας, όπου είναι εις τα μέρη της Ελλάδος και ονομάζεται την σήμερον Ζέλιον.' Δεν γράφει το πότε γεννήθηκε, αλλά ο μελετητής Κώστας Καραστάθης αναφέρει ότι γεννήθηκε το 1527. Από μικρός, είχε μια κλίση στη μελέτη των Γραφών και την ασκητική ζωή. Σε νεαρή ηλικία και παρά την πρόσκαιρη άρνηση των γονέων του, μετέβη στο Μονύδριο του Προφήτη Ηλία, στο όρος Κάρκαρα, όπου έκτισε ναό στο όνομα του Σωτήρος Χριστού και ασκήτευε εκεί. Γρήγορα η φήμη του έγινε γνωστή και άρχισε να έχει συχνές επισκέψεις από πιστούς, οι οποίοι κατέφευγαν στον Όσιο για να τους συμβουλεύσει και να τους βοηθήσει. Στη συνέχεια, πήγε στο Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, στο Σαγμάτιο όρος, μεταξύ Βοιωτίας και Εύβοιας. Εκεί, γρήγορα έλαμψε ως πνευματικός αστέρας πρώτου μεγέθους και ο ηγούμενος τον έκανε μοναχό, δίδοντάς του το όνομα Σεραφείμ. Το βαπτιστικό του όνομα ήταν "Σωτήριος". Αργότερα, αφού χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος έφτασε στα δυτικά του Ελικώνα, στην τοποθεσία Δομπού, και σε ηλικία 69 ετών έκτισε ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, μερικά κελιά και κάλεσε κοντά του μερικούς μοναχούς. Η μονή ολοκληρώθηκε το 1599 [4]. Εκεί, ασκήτευσε επί δέκα έτη, διδάσκοντας τους άλλους μοναχούς τα διδάγματα της μοναχικής ζωής. Απεβίωσε στις 6 Μαΐου του 1602, αφού προείδε τον θάνατό του και κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων. [5] Η μνήμη του γιορτάζεται στις 6 Μαΐου. Την ίδια ημέρα διοργανώνεται το πανηγύρι του χωριού.

Αξιοθέατα

Εκκλησάκι Της Παναγίας/Ασκητήριο Οσίου Σεραφείμ

Αξιοθέατα του χωριού είναι το εκκλησάκι της Παναγίας λίγα χιλιόμετρα έξω από το χωριό, όπου βρίσκεται και το ασκητήριο του Οσίου Σεραφείμ.

Μονή Προφήτη Ηλία

Άλλο ένα αξιοθέατο του χωριού είναι το μοναστήρι του Προφήτου Ηλία στη θέση Κάκαρος, το οποίο έχει αναστηλωθεί (υπό τις ενέργειες του διατελέσαντος δημάρχου Ελάτειας Γεώργιου Γώγου) και είναι έτοιμο προς επίσκεψη από κάθε ενδιαφερόμενο. Η ακριβής χρονολογία ανέγερσης της μονής είναι άγνωστη. Πιθανολογείται, όμως, ότι ανεγέρθηκε στην περίοδο της Φραγκοκρατίας. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπέστη εκτεταμένες επεμβάσεις και αναδιαρρυθμίσεις. Η μονή διαθέτει έναν επιβλητικό οχυρωματικό περίβολο, που διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση. Το καθολικό στη σημερινή του μορφή είναι μονόχωρο, καμαροσκεπές, με τρεις μεγάλες αντηρίδες στη νότια πλευρά του και με τοιχογραφικό διάκοσμο του τέλους του 18ου αι. Ωστόσο, τα κλεισμένα οξυκόρυφα τοξωτά ανοίγματα στους πλάγιους τοίχους μαρτυρούν ότι στην αρχική του μορφή ήταν τρίκλιτη βασιλική, που πιθανότατα ανεγέρθηκε με την επίδραση δυτικών προτύπων. Ανάλογα στοιχεία εμφραγμένων οξυκόρυφων τόξων απαντούν και στα υπόλοιπα κτίσματα της μονής. Τα κελιά είναι διώροφα και καταλαμβάνουν τις τέσσερις πλευρές του περιβόλου. [6] [7]

Πολιτισμός και αθλητισμός

Το Ζέλι διαθέτει καφετέριες, καφενεία και ταβέρνες. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ζελίου με την ονομασία "Όσιος Σεραφείμ" δραστηριοποιείται σε διάφορα πολιτιστικά δρώμενα στην περιοχή, όπως τη διεξαγωγή τοπικών χορών στην πλατεία του χωριού και τη διοργάνωση του καρναβαλιού κάθε Καθαρά Δευτέρα. Διαθέτει χορευτικό τμήμα με γυναίκες και νέους του χωριού, το οποίο έχει πραγματοποιήσει εμφανίσεις στην Κωνσταντινούπολη και στην Ιταλία. Το χωριό διαθέτει και τοπική ομάδα ποδοσφαίρου, τον Πανζελιακό, ο οποίος αγωνίζεται σε ερασιτεχνικές τοπικές κατηγορίες.

Πρόσωπα

Ο συγγραφέας Καντάς Κ. Καντάς.

Σημειώσεις, Αναφορές

1. Πληροφορίες από Νότα Κυμοθόη, Συγγραφέα

2. ΦΕΚ 261Α - 31/08/1912.

3. Αποτελέσματα εκλογών στην Κοινότητα Ζελίου από το 1982 ως και το 1994, ΕΕ-ΤΑΑ.

4. «Βιοσ Του Οσιου Και Θεοφορου Πατρων Ημων Σεραφειμ Του Εν Δομπω Τησ Λεβα-δειασ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθη-κε στις 27 Νοεμβρίου 2011.

5. Βοιωτοί Άγιοι

6. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Μονή Προφήτη Ηλία

7. Μονή Προφ. Ηλία Κάρκαρη Ζελίου δήμου Ελάτειας | Δόλιχος Μελετητική Ε.Π.Ε. | Εταιρεία Αρχιτεκτονικών Μελετών

Τοπική κοινότητα Λευκοχωρίου

Λευκοχώρι Φθιώτιδας

Το Λευκοχώρι είναι μικρό πεδινό χωριό του Δήμου Αμφίκλειας-Ελάτειας, στην Στερεά Ελλάδα. Σύμφωνα με την Απογραφή του 2011, έχει 123 μόνιμους κατοίκους. Το χωριό βρίσκεται στον κάμπο της Ελάτειας και οι κάτοικοί του ασχολούνται με τη γεωργία. Ο Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου είχε μετατραπεί σε οχυρό κατά τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων (τότε υπήρχαν δυο οικισμοί το Αλισαχω ή Αλισακι και ο κυρίως οικισμός Μάνεσι, κοντά στο σημερινό νεκροταφείο). Τις 28 Ιουλίου του 1821 έλαβε χώρα μάχη στην οποία έχασαν οι Έλληνες από τους Τούρκους ενώ λίγο αργότερα οι τελευταίοι ηττήθηκαν στην Λιβαδειά. Το χωριό απέχει από την Ελάτεια 2,5χλμ., αποτελεί δε τον τελευταίο οικισμό της Περιφερειακής Ενότητας (πρώην νομού) Φθιώτιδας στα σύνορά της με την Βοιωτία. Η παλαιά ονομασία του ως το 1968 ήταν Μάνεσι.

Τοπική κοινότητα Παναγίτσας

Παναγίτσα Φθιώτιδας

Η Παναγίτσα είναι χωριό στη Φθιώτιδα και προάστιο της Ελάτειας, από την οποία απέχει 3 χλμ. δυτικότερα.

Στο χωριό βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας και η πλατεία με γραφικό γεφυράκι. Το χωριό έχει πληθυσμό 226 κατοίκους, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011. Παλιά ονομαζόταν Σουλέ μπέη (στου μπέη το μέρος).

Ιστορικά Στοιχεία

Στην Παναγίτσα έχουν βρεθεί αρχαϊκές επιγραφές, έχει ανασκαφεί νεκροταφείο των γεωμετρικών και κλασικών χρόνων και η περιοχή της ταυτίζεται με την αρχαία πόλη Τρίτεια ή Τριτηίδα και τους Τριτείς, που αναφέρονται από τον Ηρόδοτο (9. 32-33) (βλ. Άγγελος Παπαδημητρίου, Οι Πεδιείς. Συμβολή στην ιστορική τοπογραφία του Μέσου Ρου του Βοιωτικού Κηφισού, Αθήνα 2012 (ιδιαίτερα, σελ. 138-141, 187-188).

Στην νεότερη Ιστορία, καταγράφεται η πρώτη σημαντική νίκη των οπλαρχηγών της στερεάς Ελλάδας εναντίων των Οθωμανικών σρατευμάτων το έτος 1821, στην θέση Βασιλικά, 8χλμ βόρεια του οικισμού Παναγίτσα στο όρος Καλλίδρομο. Στο σημείο έχει κατασκευαστεί Μνημείο και είναι επισκέψιμο από βατό αμαξητό δρόμο, τόσο μέσα από την κοινότητα Παναγίτσα όσο και από την Ελάτεια.

Αξιοθέατα:

• Η απαράμιλλη θέα του Παρνασσού που προσφέρει η φυσική θέση του χωριού.

• Το ιδαίτερης αισθητικής Πλατανόδασος στις βόρειες παρυφές του χωριού.

• Οι μοναδικής ομορφιάς και θέας διαδρομές για οδηγικές εμπειρίες, πεζοπορία, ποδήλατο βουνού

• Το παλιό πέτρινο Δημοτικό Σχολείο.

• Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου του 19ου αιώνα.

• Τα εξωκκλήσια της Αγίας Παρασκευής, της Παναγίας, του Αγίου Γεωργίου, και του Αγίου Ιωάννη.

Ιστορικό διοικητικών μεταβολών Παναγίτσας

Κ. Παναγίτσας (Φθιώτιδος και Φωκίδος)

• ΦΕΚ 72Α - 31/03/1943 [1]

Η κοινότητα αποσπάται από το νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος και υπάγεται στο νομό Φθιώτιδος

Κ. Παναγίτσας (Φθιώτιδος)

• ΦΕΚ 72Α - 31/03/1943 [1]

Η κοινότητα αποσπάσθηκε στο νομό Φθιώτιδος από το νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος

• ΦΕΚ 135Α - 29/08/1986 [2]

Ο οικισμός Παναγίτσα αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στο δήμο Ελά-τειας.

Η κοινότητα καταργείται.

Παραπομπές

1. Σύσταση νομού Φωκίδος

2. Ένωση Δήμου Ελάτειας με την Κοινότητα Παναγίτσας

Τοπική κοινότητα Σφάκας

Κατάλυμα Φθιώτιδας

Το Κατάλυμα αναφέρεται ως συνοικισμός της Σφάκας στην Φθιώτιδα[1], ο οποίος βρίσκεται σε απόσταση 6 χλμ. Α.-ΝΑ. από την Ελάτεια και 74 χλμ. ΝΑ. της Λαμίας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για το παλιό "χάνι του Μπλατσούρα" που ήταν κτισμένο δίπλα στην επαρχιακή οδό Αταλάντης - Λιβαδειάς και τα σπίτια γύρω από αυτό. Το χάνι βρίσκεται 1 χλμ. Δ.-ΝΔ. από τη Σφάκα και από το 1922 έως το 1955 υπήρξε σημείο συνάντησης των εμπόρων και ταξιδιωτών της δυτικής με την ανατολική Λοκρίδα[2]. Σύμφωνα με την απογραφή 2011, μαζί με τη Σφάκα αποτελούν την τοπική κοινότητα Σφάκας που ανήκει στη δημοτική ενότητα Αμφίκλειας του δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας και έχει ως πληθυσμό 11 κατοίκους[3]. Από την Ε.Ε.Τ.Α.Α (Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης) αναφέρεται ως οικισμός από το 1981[4].

Παραπομπές

1. «Σύντομο Ιστορικό Σφάκας | Δήμος Αμφίκλειας-Ελάτειας». www.dimos-amfiklias-elatias.gr. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2019.

2. LamiaTimes.gr. «Η Σφάκα Λοκρίδας». LamiaTimes.gr. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2019.

3. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011», σελ. 10632 (σελ. 158 του pdf)

4. «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2019.

Σφάκα Φθιώτιδας

Η Σφάκα είναι ημιορεινό χωριό της Φθιώτιδας κτισμένο στους πρόποδες του Σφίγγιου προέκτασης του Χλωμού προς τον κάμπο της Ελάτειας. Ζουν 167 άνθρωποι οι οποίοι ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνο-τροφία. Μέχρι τον σεισμό του 1894 υπήρχαν μικροί οικισμοί κτηνοτρό-φων. Από την καταστροφή αυτή και μετά συνενώθηκαν και έφτιαξαν το σημερινό χωριό. Ο ναός του Αγίου Δημητρίου στη πλατεία χρονολογείται από το 1830 οπότε και μετονομάστηκε το Καμάρι σε Σφάκα. Περίπου 1 χλμ. ΝΔ του χωριού βρίσκεται ο οικισμός Κατάλυμα με 11 κατοίκους. Ως το 1955 από το 1922 λειτουργούσε σαν Χάνι των Χαράλαμπου και Πανα-γιώτας Μπλατσούρα. Σε απόσταση 3 χλμ βορειοδυτικά από το κέντρο εί-ναι η εγκαταλελειμμένη μονή του Αγίου Γεωργίου Καμάριζας ή Καμάρας οικισμός που αναφέρεται στους φορολογικούς καταλόγους των Οθωμα-νών με 43 νοικοκυριά. Η μονή χτίστηκε περί τα μέσα του 11ου αι. και έ-παυσε να λειτουργεί στις αρχές του 15ου αι. οπότε λειτούργησε ως ναός του οικισμού. Το σημερινό χωριό ανήκει στον δήμο Αμφίκλειας-Ελάτειας στην δημοτική κοινότητα Ελάτειας ως δημοτικό διαμέρισμα Σφάκας.

Δημοτική Ενότητα Τιθορέας

Δημοτική κοινότητα Κατω Τιθορέας

Κάτω Τιθορέα

Η Κάτω Τιθορέα (γνωστή κατά το παρελθόν ως Καλύβια Βελίτσης και Κηφισοχώρι[1]) είναι κωμόπολη του Νομού Φθιώτιδας και πρωτεύουσα του διευρυμένου Δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας, ο οποίος βρίσκεται στην πε-διάδα του βοιωτικού Κηφισού, ανάμεσα στον ανατολικό Παρνασσό και το όρος Καλλίδρομο. Ο πληθυσμός της, κατά την Απογραφή του 2011, ανερχόταν σε 1.841 κατοίκους. Ως πρωτεύουσα του δήμου, αποτελεί διοικητικό και εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.

Πολιτισμός

Πολλές είναι επίσης οι πολιτισμικές δραστηριότητες της Κάτω Τιθορέας. Δύο από τους σημαντικότερους θεσμούς είναι ο Σύλλογος Γυναικών και το ετήσιο περιοδικό που εκδίδεται από τους μαθητές του Γυμνασίου και Λυκείου, η Μαθητική Ηχώ.

Ο Σύλλογος Γυναικών ιδρύθηκε το 1984 κι έχει μια επιτυχημένη πορεία στα πολιτιστικά και κοινωνικά δρώμενα του τόπου. Διοργανώνει κάθε χρόνο εορτές στο κύκλο του χρόνου όπως την Αποκριά, τη γιορτή της μητέρας και άλλες. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις εξαήμερες πολιτιστικές εκδηλώσεις τον Αύγουστο με μουσικές και θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις ζωγραφικής, χειροτεχνημάτων και βιβλίων, βραδιές ελληνικών παραδοσιακών χορών, λαογραφικές εκθέσεις και αθλητικού περιεχομένου δραστηριότητες.

Μεταφορές

Εκδρομική αμαξοστοιχία από το Amnizia Railfan Club στο Σ.Σ.Τιθορέας.

Οδικές μεταφορές

Η Εθνικής Οδός 3 διέρχεται πλησίον της κωμόπολης ενώνοντάς τη με την Αθήνα, τη Λιβαδειά, τη Λαμία.

Σιδηροδρομικές μεταφορές

Οι σιδηροδρομικές γραμμές Αθήνας - Καλαμπάκας και Αθήνας - Λειανοκλαδίου εξυπηρετούν την κωμόπολη με τον ομώνυμο σιδηροδρομικό σταθμό, ο οποίος βρίσκεται εντός του οικισμού. Επίσης, από αυτό το σταθμό, θα ξεκινάει το νέο τμήμα της νέας γραμμής Αθηνών - Θεσσαλονίκης.

Προσωπικότητες

• Ελένη Βαΐτσου[2], ηθοποιός.

• Ιωάννης Γρίβας (1923-2016), πρωθυπουργός της Ελλάδας (1989)

• Φιλοποίμην Φίνος (1908 - 1977), κινηματογραφικός παραγωγός και ιδρυτής της Φίνος Φιλμς.

Παραπομπές

1. «Διοικητικές μεταβολές Οικισμών των ΟΤΑ: Κάτω Τιθορέα (Φθιώτιδος)». eetaa.gr. Ε.Ε.Τ.Α.Α. Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2018.

2. «Γνωρίζοντας καλύτερα την πρωταγωνίστρια του Μπρούσκο Ελένη Βαΐτσου». peoplegreece.com. People Greece. 17 Σεπτεμβρίου 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρω-τότυπο στις 1 Μαΐου 2018. Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2018.

Τοπική Κοινότητα Αγίας Μαρίνης Λοκρίδος

Αγία Μαρίνα Λοκρίδος Φθιώτιδας

Η Αγία Μαρίνα είναι χωριό και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας Τιθορέας, του δήμου Αμφίκλειας -Ελάτειας, της περιφερειακής ενότητας (τέως νομού) Φθιώτιδας, στην περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης. [1][2]

Πρίν το πρόγραμμα Καλλικράτης και το σχέδιο Καποδίστριας, ανήκε στην επαρχία Λοκρίδας του νομού Φθιώτιδας, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Στερεάς Ελλάδας. [3][4]

Στην κοινότητα υπάγεται και ο οικισμός Ιερά Μονή Αγίας Μαρίνας. [5]

Γεωγραφία

Η Αγία Μαρίνα βρίσκεται στο απώτατο νότιο άκρο του νομού Φθιώτιδας, κοντά στην Τιθορέα και λίγο πρίν από τα όρια με το νομό Βοιωτίας, στις βόρειες απολήξεις του Παρνασσού. Η κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός ημιορεινός οικισμός, με έκταση 24,827 χμ² (2011) και μέσο σταθμικό υψόμετρο 350. Aπέχει 70 χλμ. περίπου ΝΑ. της Λαμίας. [6][7][3][4][5]

Διοικητικές μεταβολές μέχρι τον «Καλλικράτη»

Ο οικισμός είχε αναγνωριστεί από το 1835 και υπήχθη διαδοχικά στους τότε νομούς Αττικής και Βοιωτίας, Φωκίδος και Λοκρίδος, Φθιώτιδος και Φωκίδος, μέχρι το 1943, οπότε πέρασε στο νομό Φθιώτιδας.

Με το ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997, αποσπάστηκε από την κοινότητα Αγίας Μαρίνας και προσαρτήθηκε στο Δήμο Τιθορέας.

Με το ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 αποσπάστηκε από τον δήμο Τιθορέας και προσαρτήθηκε στο Δήμο Αμφίκλειας-Ελάτειας.

Προϊστορικός οικισμός

Προϊστορικός Συνοικισμός της Αγίας Μαρίνας

4 χλμ. ανατολικά της Κάτω Τιθορέας, βρίσκεται ο προϊστορικός συνοικι-σμός της Αγίας Μαρίνας. Πρόκειται για έναν επιμήκη γήλοφο, που υψώ-νεται ανάμεσα στους αγρούς της αριστερής πλευράς της κοιλάδας του Βοιωτικού Κηφισού ποταμού και ονομάζεται απ’ τους ντόπιους "Μαγούλα". Ο γήλοφος αυτός έχει ύψος 10μ. περίπου, μήκος 300μ. και πλάτος 200μ. Σχηματίσθηκε από επιχώσεις αλλεπάλληλων προϊστορικών οικι-σμών της νεολιθικής εποχής μέχρι και τη μυκηναϊκή.

Στο πρώτο στρώμα, σε βάθος 0,40μ. κάτω από την καλλιεργούμενη επι-φάνεια, βρέθηκαν νεότατα και τούρκικα όστρακα. Στο επόμενο στρώμα, πάχους 1 μ., βρέθηκαν όστρακα της ύστερης μυκηναϊκής περιόδου, τεφρού χρώματος. Για τον τρόπο σχηματισμού στρώματος τέτοιου πάχους σε διάστημα τριών μόνον αιώνων, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι οι κάτοικοι του αγροτικού αυτού οικισμού συσσώρευαν χώμα ικανού πάχους ώστε να μην πλημμυρίζει από τα νερά του Κηφισού ποταμού, που έρρεε ακριβώς δίπλα, όπως μαρτυρεί η σωζόμενη μέχρι σήμερα παλιά κοίτη στη θέση "Ποτόκι". Κάτω απ’ το μυκηναϊκό στρώμα, υπάρχει προμυκηναϊκό στρώμα πάχους 3,5μ. με όστρακα που ανήκαν σε ραμφόστομα και σε πλατύστομα αγγεία. Στο στρώμα αυτό βρέθηκαν τοίχοι λιθόχτιστων οικιών και κιβωτιόσχημοι τάφοι. Στο κατώτατο στρώμα, πάχους 3,5μ., βρέθηκαν νεολιθικά όστρακα. Στην έσχατη διάστρωση στο παρθένο σκληρό έδαφος βρέθηκαν χάλκινα ψέλλια με μικρά κογχύλια. Πιο πέρα βρέθηκαν επίσης δυο μικρά χάλκινα εγχειρίδια, ένας χάλκινος εγκοπεύς και μια μικρή κωνοειδής σφραγίδα από στεατίτη.

Στην περιοχή της Αγίας Μαρίνας, στη θέση «Καλύβια», ανασκαφές που διεξήχθησαν από τον Γ. Σωτηριάδη μεταξύ 1910-11, έφεραν στο φώς τρία επάλληλα στρώματα από σημαντικότατα ευρήματα που ανήκαν σε προϊστορικό οικισμό (Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρείας 1910, σ. 163, Revue des Etudes Grecques, 1912, σ. 253). Στο κατώτερο στρώμα αποκαλύφθηκαν ευρήματα της νεολιθικής εποχής (εργαλεία, αγγεία, εγχειρίδια, κ.α.), στο μεσαίο στρώμα αποκαλύφθηκαν αγγεία του του τύπου Urfirnis, (με πρωτόγονο γάνωμα), κιβωτιόσχημοι τάφοι και πολλά Μινύεια αγγεία. Τέλος στο ανώτερο στρώμα, βρέθηκαν κυρίως αγγεία της Μινωικής εποχής. [3][4]

Αξιοθέατα

Το Μοναστήρι Κοίμησης της Θεοτόκου κτισμένο στο τέλος της 1ης χιλιετίας, αλλά με δείγματα επισκευών και οχυρώσεων του 1708. Η εικονογράφηση είναι τεχνοτροπίας βυζαντινής εποχής από λαϊκούς ζωγράφους. Εντοιχισμένος σταυρός στο τείχος της Μονής φέρει εγχάρακτη επιγραφή: «Εκτίσθη ο Ναός ετους ΑΞΗ».

Μετά τα χρόνια της επανάστασης, με διάταγμα του 1833, διαλύθηκε και η περιουσία της περιήλθε στο κράτος. Ποσπάθεια ανακαίνισης έγινε το 1980, ενώ έχει ανακηρυχθεί σε διατηρητέο μνημείο και σήμερα λειτουργεί ως γυναικεία Μονή. Εορτάζει στις 15 και 23 Αυγούστου.

Η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας

Ο υπεραιωνόβιος πλάτανος "Οριεντάλις" που έχει χαρακτηριστεί Μνη-μείο της Φύσης (Απόφαση Υ. Γ. 200885/7950/19-12-1979)[8][9]

Παραπομπές

1. statistics.gr

2. eetaa.gr

3. ΠΛ 1:131

4. ΠΛΜ 1:387

5. https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous

6. Εκδόσεις «Ελλάδα»

7. Δομή 1:148

8. https://www.dimos-amfiklias-elatias.gr/content/suntomo-istoriko-agias-marinas

9. http://www.imfth.gr/content/koimiseos-tis-theotokoy-agias-marinis-lokridos

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 (ΠΛΜ)

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963 (ΠΛ)

• Εγκυκλοπαίδεια Δομή, 2002-4

• Οργανισμός εκδόσεων «Ελλάδα», χάρτες (Βαρελάς)

• Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΣΑ)

• eetaa.gr

Τοπική κοινότητα Αγίας Παρασκευής

Αγία Παρασκευή Τιθορέας Φθιώτιδας

Το χωριό Αγία Παρασκευή βρίσκεται στην πεδιάδα του βοιωτικού Κηφισού, ανάμεσα στον ανατολικό Παρνασσό και στο Καλλίδρομο. Έως το 2010 ανήκε στο Δήμο Κάτω Τιθορέας, μαζί με άλλα 4 χωριά, ενώ από το 2011 υπάγεται στον διευρυμένο Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας.

Ο οικισμός ανήκε στην τέως Επαρχία Λοκρίδας, με πρωτεύουσα την Αταλάντη, γι’ αυτό και τις περισσότερες φορές χρησιμοποιείται η ονομασία Αγία Παρασκευή Λοκρίδας για να γίνει πλήρης προσδιορισμός. Είναι ο τελευταίος οικισμός που βρίσκεται επί Φθιωτικού εδάφους, μιας και βρίσκεται στα «όρια» της Φθιώτιδας με τη Βοιωτία.

Στην Αγία Παρασκευή κατοικούν 180 άτομα, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011. Έχει μικρή έκταση και οι κάτοικοί του ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Τοποθεσία – Πρόσβαση

Καθώς το χωριό βρίσκεται στην κοιλάδα του εποχιακού ποταμού Κηφισού, είναι εύκολα προσβάσιμο. Διασχίζεται από την Παλαιά Εθνική Οδό Αθήνας-Λαμίας, αλλά συνδέεται και με το εθνικό σιδηροδρομικό δίκτυο, έχοντας το δικό του σιδηροδρομικό σταθμό. Το χωριό απέχει περίπου 1 ώρα και 30 λεπτά από την Αθήνα οδικώς και σιδηροδρομικώς, 15 λεπτά από τη Λειβαδιά, 45 λεπτά από τη Λαμία, και 45 λεπτά περίπου από τις κοντινότερες παραλίες, που βρίσκονται στην περιοχή της Αταλάντης.

Ιστορικά στοιχεία

Η ιστορία της Αγίας Παρασκευής ξεκινά τον 19ο αιώνα. Γύρω στο 1900, βοσκοί από το κοντινό ορεινό και «μητρικό» χωριό Αγία Μαρίνα κατέβαιναν στον κάμπο, στην περιοχή όπου βρίσκεται η Αγία Παρασκευή σήμερα, ώστε να περάσουν το καλοκαίρι με τα αιγοπρόβατά τους. Η τοποθεσία αρχικά ονομαζόταν «Αγια Μαρνιώτικα Καλύβια» (τα καλύβια της Αγίας Μαρίνας). Σταδιακά, όμως, κάποιοι βοσκοί άρχισαν να μένουν μόνιμα στην τοποθεσία, μαζί με τις οικογένειές τους. Καθώς όλο και περισσότερες οικογένειες βοσκών και γεωργών, οι οποίοι ήταν και πιο κοντά στα χωράφια τους, μετακινούνταν μόνιμα στην τοποθεσία, είχαν ανάγκη να έχουν τη δική τους εκκλησία, κατασκεύασαν μία, την οποία αφιέρωσαν στην Αγία Παρασκευή. Νέα σπίτια ανοικοδομήθηκαν, και το μέρος μπορούσε πλέον να θεωρείται χωριό. Τέλος, το χωριό ονομάστηκε Αγία Παρασκευή, και έγινε μία από τις κοινότητες του Δήμου Τιθορέας.

Το χωριό έπαιξε αρκετά σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκο-σμίου Πολέμου, καθώς με την Εθνική Οδό και το σιδηροδρομικό δίκτυο να το διασχίζει, ήταν πέρασμα στρατιωτών και των κατακτητών. Παρόλο που σε αυτή την περιοχή οι συνθήκες ήταν ιδανικά ήρεμες, υπήρχαν και κάποιοι κάτοικοι οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους κατά τον πόλεμο.

Τοπική κοινότητα Μοδίου

Ιερά Μονή Μοδίου Φθιώτιδας

Η Ιερά Μονή Μοδίου ή Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρα Μοδί-ου βρίσκεται στην Στερεά Ελλάδα και την Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας, δυτικά και δίπλα στο Μόδι Φθιώτιδας. Απέχει 11 χλμ. Β.-ΒΔ. από την Κάτω Τιθορέα και είναι κτισμένη στους νότιους πρόποδες του Καλλίδρομου. Πρόκειται για το καθολικό ερειπωμένου μονής το οποίο από το 1999 έχει χαρακτηριστεί μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο ιστορικό διατηρητέο μνημείο. "Ο ναός είναι συνεπτυγμένος εγγεγραμμένος με τρούλλο, με συνεπτυγμένους χορούς και νάρθηκα. Το εσωτερικό του ναού δίνει την αίσθηση ενιαίου χώρου με έντονη την παρουσία του τρούλλου." Στην κόγχη του Ιερού και την εξωτερική πλευρά υπάρχει κτητορική επιγραφή με χρόνο κτίσης 1571 ενώ στο νότιο τοίχο του νάρθηκα άλλη με χρονολογία αφπα(=1581).[1] Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα για πρώτη φορά το 2011 όταν απογράφηκε στο δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας.[2] Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης μαζί με το Μόδι αποτελούν την τοπική κοι-νότητα Μοδίου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Τιθορέας του Δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 απογρά-φησαν 6 άτομα.[3]

Παραπομπές

1. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021.

2. «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021.

3. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού», σελ. 10633 (σελ. 159 του pdf)

Μόδι Φθιώτιδας

Το Μόδι του νομού Φθιώτιδας είναι ένα χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 440 μέτρα, στις πλαγιές του βουνού Καλλίδρομου, χτισμένο σύμφωνα με την αρχιτεκτονική των ορεινών παλαιών κοινοτήτων της Φθιωτιδας. Όπως παρατηρεί ο Παυσανίας στα "ΦΩΚΙΚΑ" του, η περιοχή δεν έπαψε από αρχαιοτάτων χρόνων να κατοικείται.

Παρελθόν

Η περιοχή καταστράφηκε και κάηκε πολλές φορές από διάφορους εισβολείς και κατακτητές όπως από τους Θεσσαλούς το 500 π.Χ., από τον Φίλιππο τον Β΄ το 346 π.Χ. μετά τον ιερό πόλεμο. Επίσης καταστράφηκε από τους Γαλάτες το 278 π.Χ., κατά την ρωμαϊκή εποχή υπήχθη στους Ρωμαίους. Το 1521 γνωρίζουμε πως ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο χωριό μετά την Αταλάντη με 370 σπίτια και πλήρωνε το μεγαλύτερο φόρο στο σουλτάνο.

Σημεία αναφοράς

Το Μόδι διαθέτει αρχαιολογικά ευρήματα, όπως λουτρό των ρωμαϊκών χρόνων,αρχαιες βρύσες,αρχαίο λατομείο, αλλά και διατηρητέα μνημεία όπως ο Πύργος όπου βρέθηκαν λείψανα ελληνιστικής οχύρωσης, το Αυλάκι και ο Άγιος Αθανάσιος. Στο βόρειο άκρο του χωριού υπάρχουν λεί-ψανα Ενετικού φρουρίου.Υπάρχει επίσης και η βυζαντινή εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, κτίσμα του 15ου μ.Χ.

Τοπική κοινότητα Τιθορέας

Ιερά Μονή Οδηγήτριας Τιθορέας

Η Ιερά Μονή Οδηγήτριας ή Ιερά Μονή Παναγίας Οδηγήτριας Τιθο-ρέας[1] βρίσκεται στην Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας σε απόσταση 6 χλμ. ΝΔ. από την Κάτω Τιθορέα, 69 χλμ. ΝΑ. από τη Λαμία και 37 χλμ. ΒΔ. από την Λιβαδειά. Είναι κτισμένη στους ανατολικούς πρόποδες του Παρνασσού.[2] Η Μονή άρχισε να κτίζεται το 1996, είναι ανδρική και πανηγυρίζει στις αρχές Οκτωβρίου. Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα για πρώτη φορά το 2011 όταν απογράφηκε στον δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας.[3] Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης μαζί με την Τιθορέα αποτελούν την τοπική κοινότητα Τιθορέας που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Τιθορέας του Δήμου Αμφίκλειας - Ελάτειας και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 δεν απογράφεται κάποιος μοναχός.[4] η Ιερά Μονή Οδηγήτριας

Παραπομπές

1. «Ιερά Μονή Παναγίας Οδηγήτριας Τιθορέας. | Δήμος Αμφίκλειας-Ελάτειας». www.dimos-amfiklias-elatias.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2020.

2. «Μονές και εκκλησίες του Παρνασσού». www.topoguide.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2020.

3. «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2020.

4. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού», σελ. 10633 (σελ. 159 του pdf)

Τιθορέα

Η Τιθορέα είναι χωριό του νομού Φθιώτιδας και ανήκει στο διευρυμένο Δήμο Αμφίκλειας - Ελάτειας. Είναι κτισμένη στις ανατολικές πλαγιές του Παρνασσού, σε υψόμετρο 440 μέτρων. Ο πληθυσμός της, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, είναι 630 κάτοικοι. Η Τιθορέα γνωρίζει τουριστική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια λόγω της μικρής απόστασης που την χωρίζει από τα χειμερινά θέρετρα του Παρνασσού.

Μέχρι το 1926 ονομαζόταν Βελίτσα[1] οπότε μετονομάστηκε σε Τιθορέα, λόγω της αρχαίας φωκικής πόλης Τιθορέας, που βρισκόταν στην ίδια ακριβώς τοποθεσία. Τα ερείπια της αρχαίας Τιθορέας διακρίνονται ακόμα ανάμεσα στα σύγχρονα σπίτια του οικισμού, ενώ διασώζεται σε πολύ καλή κατάσταση το τείχος που περιέβαλλε την πόλη.

Διοικητική ιστορία

Στις 31 Αυγούστου 1912 συστάθηκε η Κοινότητας Βελίτσης στον νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος. Ο οικισμός Βελίτσα μετονομάστηκε σε Τιθορέα στις 16 Νοεμβρίου 1926 και με τη νέα ονομασία ορίστηκε έδρα της νεοσύστατης Κοινότητας Κάτω Τιθορέας. Το 1943 η εν λόγω κοινότητα αποσπάστηκε υπήχθη στον νομό Φθιώτιδας και το 1997 ο οικισμός Τιθορέα προσαρτήθηκε στον ομώνυμο δήμο, με την κοινότητα να καταργείται.[2]

Η αρχαία Τιθορέα

Η αρχαία Τιθορέα ήταν φωκική πόλη, κτισμένη στις ανατολικές πλαγιές του Παρνασσού, στην ίδια θέση όπου ευρίσκεται σήμερα το ομώνυμο χωριό. Η αρχαία πόλη κτίστηκε μετά την καταστροφή των γειτονικών Φω-κικών πόλεων από τον στρατό του Ξέρξη. Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, οι κάτοικοι των κατεστραμμένων πόλεων που βρίσκονταν στις όχθες του Κηφισού κατέφυγαν στις πλαγιές του Παρνασσού στην περιοχή της Τιθορέας.[3] Μετά την απομάκρυνση των Περσών οι Φωκείς οχύρωσαν την περιοχή της Τιθορέας η οποία από φρούριο σταδιακά εξελίχθηκε σε μία ακμάζουσα πόλη που αφομοίωσε τον πληθυσμό των παλαιότερων γειτονικών πόλεων του Νεώνα της Τριταίας (σημερινή θέση κοινότητας Παναγίτσας) και των παραποτάμιων. Στην μέγιστη ακμή της η Τιθορέα έφτασε τον τρίτο αιώνα π.Χ., οπότε και έκοψε δικό της νόμισμα[4][5].

Ο Παυσανίας εκτός των αρχαιοτέρων ιδρυμάτων, θεάτρου και αγοράς βρήκε και ναό της Αθηνάς σε άλσος και τους τάφους της Αντιόπης και του Φώκου, οι ανακαλυφθείσες επιγραφές βεβαιώνουν εδώ την λατρεία του Σαράπιδος.

Η περιοχή της πόλις η οποία παρήγαγε εξαιρετικό έλαιο, φαίνεται ότι ήταν εκτεταμένη διότι ανήκε σ' αυτήν ο 70 σταδίων απέχων περίφημος ναός του Ασκληπιού του Αρχηγέτη (ασκληπιείο), λατρευόμενος υπό όλων των Φωκέων, και σε απόσταση 40 σταδίων το άδυτο της Ίσιδας εντός περιβόλου στο οποίο δυο φορές το έτος (την άνοιξη και το φθινόπωρο) πραγματοποιούσαν τριήμερη θρησκευτική και εμπορική πανήγυρις.

Τα ερείπια της αρχαίας Τιθορέας διακρίνονται ακόμα ανάμεσα στα σύγχρονα σπίτια του οικισμού, ενώ διασώζεται σε πολύ καλή κατάσταση το τείχος που περιέβαλλε την πόλη.

Η αρχαία Τιθορέα ήταν Φωκική πόλη, κτισμένη στις ανατολικές πλαγιές του Παρνασσού, στην ίδια θέση όπου ευρίσκεται σήμερα το ομώνυμο χω-ριό.

Η αρχαία πόλη κτίστηκε μετά την καταστροφή των γειτονικών Φωκικών πόλεων από τον στρατό του Ξέρξη.

Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, οι κάτοικοι των κατεστραμμένων πόλεων που βρίσκονταν στις όχθες του Κηφισού κατέφυγαν στις πλαγιές του Παρνασσού στην περιοχή της Τιθορέας.

Τμήμα του τοίχους της αρχαίας Τιθορέας

Μετά την απομάκρυνση των Περσών οι Φωκείς οχύρωσαν την περιοχή της Τιθορέας η οποία από φρούριο σταδιακά εξελίχθηκε σε μία ακμάζουσα πόλη που αφομοίωσε τον πληθυσμό των παλαιότερων γειτονικών πόλεων.

Στην μέγιστη ακμή της η Τιθορέα έφτασε τον τρίτο αιώνα π.Χ., οπότε και έκοψε δικό της νόμισμα.

Παραπομπές

1. Πανδέκτης - Μετονομασίες

2. Διοικητικές μεταβολές Κοινότητας Τιθορέας, ΕΕΤΑΑ.

3. Βικιθήκη Ιστορίαι (Ηροδότου)/Βιβλίο Η Ὡς δὲ [οἱ Πέρσαι] ἐκ τῆς Δωρίδος ἐς τὴν Φωκίδα ἐσέβαλον, αὐτοὺς μὲν τοὺς Φωκέας οὐκ αἱρέουσι. οἳ μὲν γὰρ τῶν Φωκέων ἐς τὰ ἄκρα τοῦ Παρνησοῦ ἀνέβησαν· ἔστι δὲ καὶ ἐπιτηδέη δέξασθαι ὅμιλον τοῦ Παρνησοῦ ἡ κορυφή, κατὰ Νέωνα πόλιν κειμένη ἐπ᾽ ἑωυτῆς· Τιθορέα οὔνομα αὐτῇ· ἐς τὴν δὴ ἀνηνείκαντο καὶ αὐτοὶ ἀνέβησαν

4. Γυμνάσιο Κάτω Τιθορέας, η ιστορία της Τιθορέας

5. Arxaiologia.gr Άρθρο του αρχαιολόγου Φώτη Ντάσιου

6. Εγκυκλοπαίδεια ΠΥΡΣΟΣ

Μυθολογία

Η Τιθορέα θεωρείτο ως η αρχαία μητρόπολη των Φωκέων, αφού, όπως αναφέρει ο Παυσανίας στα «Κορινθιακά», σε αυτήν εγκαταστάθηκε με το λαό του ο Φώκος, ο γενάρχης των Φωκέων, και σε αυτή ενταφιάστηκε μαζί με τη γυναίκα του Αντιόπη.

Φαίνεται ότι ο Παυσανίας ορμάται από αυτό για την ιδιαίτερη διάκριση που κάνει στην Τιθορέα, όταν την παρουσιάζει στην ίδια ενότητα με το ιερό των Δελφών, αποκομμένη από την γύρω της περιοχή. Αυτό φαίνεται ήδη από την εισαγωγή των Φωκικών, όπου ορίζει τη Φωκίδα με βάση τον άξονα Τιθορέας - Δελφών, παραβλέποντας την πολύ πιο σημαντική πόλη Ελάτεια που βρίσκεται κοντά στην Τιθορέα.

Παρνασσός στην αρχαιότητα

Ο Παρνασσός το όνομά του το πήρε από το γιο της νύμφης Κλεοδώρας, Παρνασσό. ΄Ηταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα, τις Μούσες και τις Νύμφες. Μερικοί αρχαίοι συγγραφείς τον θέλουν «δικόρυφο» ή καί «δι-κόρυμβο». Από άλλους όμως αναφέρονται περισσότερες κορυφές. Η Υά-μπια, η Ναυπλία, το Κωρύκειον όρος, η Τιθορέα, ο Κατοπτήριος και η Λυκώρεια.

Οι δυο ψηλότερες κορφές του Παρνασσού, είναι η Λιάκουρα (Λυκώρεια) 2.457 μ. και ο Γεροντόβραχος 2.435μ. Ανάμεσα σε αυτές τις κορυφές και στη ράχη Αρνόβρυση, λειτουργούν σήμερα τα δυο γνωστότερα χιονοδρο-μικά κέντρα, Φτερόλακα και Κελάρια.

Από τον Κατοπτήριο ή και Κατοπτευτήριο,ο Απόλλωνας κατόπτευσε καί τόξευσε στούς Δελφούς τον δράκοντα Πύθωνα.

Από την Υάμπια, γκρέμιζαν τους κακούργους και τους ασεβείς. Από εδώ γκρέμισαν τον Αίσωπο, και o στρατηγός των Φωκέων πολλούς από τους νικημένους εχθρούς κατά τον Φωκικό πόλεμο. Από την Ναυπλία έριχναν κάτω τους ιερόσυλους.

Στη Λυκώρεια πάνω στάθηκε ή κιβωτός κατά τον κατακλυσμό του Δευ-καλίωνα. Ήταν το Αραράτ της αρχαιότητας.

Εννιά μερόνυχτα ο Υέτιος Δίας ξέσπασε το κακό του πάνω στη γη, για να ξεκάνει τη διεφθαρμένη γενιά του χαλκού αιώνα. Ο κόσμος τρομαγμένος έτρεχε να σωθεί στα ψηλώματα των βουνών από το ξαφνικό κακό. Με-ρικοί κάτοικοι από την πόλη πού είχε χτίσει ο Παρνασσός, για να γλιτώ-σουν, πιάσανε τις κορυφές του Παρνασσού. Τα νερά όμως όλο και ανέ-βαιναν. Αναγκάστηκαν τότε ακούγοντας τα ουρλιάσματα των λύκων κο-ντά στη Λιάκουρα να φτάσουν ως εκεί. Από τότε κράτησε το όνομα Λυ-κώρεια από το λύκος και όρος. Ούτε και εκεί κατάφεραν να σωθούν. Τα νερά σκέπασαν και αυτή ακόμα τη Λιάκουρα .

Σταμάτησε η καταστροφή και τα νερά αποτραβήχτηκαν. Τότε ο Δευκαλίωνας βγήκε από την κιβωτό του μαζί με τη γυναίκα του Πύρρα και έκαναν θυσία στο Φύξιο Δία. Αυτός τόσο ευχαριστήθηκε που τους έστειλε το φτεροπόδαρο Ερμή να τους τάξει πως θα τους έκανε ότι καλό του ζητούσαν. Αξίωσε λοιπόν ο Δευκαλίωνας να αναστήσει το ανθρώπινο γένος. Φαίνεται όμως πως δεν εισακούστηκε.

Κατηφόρισε στους Δελφούς ο Δευκαλίωνας με την Πύρρα και από τα ιερά της θέμιδος πήρε τούτη τη συμβουλή : Με σκεπασμένο πρόσωπο να πετάξουν αυτός και η γυναίκα του τα κόκαλα της μητέρας τους για να απο-κτήσουν καινούργιους συντρόφους. Ανέβηκαν ξανά στη Λιάκουρα. Άρχισαν τότε να ρίχνουν πίσω τους τα κόκαλα, πέτρες από τη γη, τη μητέρα όπως τους είχαν συμβουλεύσει. Κάθε πέτρα που πετούσε ο Δευκαλίωνας γινόταν ένας άντρας και από την Πύρρα μια γυναίκα. Οι λαοί ονομάστηκαν έτσι μεταφορικά από το ΄΄λάας΄΄ που θα πεί πέτρα. Από τον Παρνασσό λοιπόν ξεκίνησε κατά τη μυθολογία η καινούργια ανθρωπότητα.. .. ..

Από τους αρχαίους συγγραφείς ο Παρνασσός χαρακτηρίζεται από τον Όμηρο «κατακειμένου ύλης» δασοφυτευμένος και από τον Δικαίαρχο «μέγα και σύσκιον όρος». Ο Στράβωνας αναφέρει ότι «ήν ιεροπρεπής έχων άντρα και άλλους τόπους τιμωμένους και ιεροθυτομένους» και ο Παυσανίας «θυιάδες επί τούτοις τώ Διονύσω και τώ Απόλλωνι μαιεύοντας. Είτα δε θυιάδες γυναίκες Αττικαί φοιτώσαι παρά έτος αυταί τε και αι γυναίκες Δελφών άγουσιν όργια Διονύσου».

Τα όργια αυτά δεν είχαν αισθησιακή αντίληψη μα αισθητική:

Κάθε δυο χρόνια, όταν άρχιζε ο χειμώνας, γυναίκες από την Αττική, τους Δελφούς και τη Βοιωτία, συνάζονταν στους Δελφούς για τα όργια του Διονύσου, που πίστευαν πως ο θεός αυτός κρυβόταν τότε στις χαράδρες του Παρνασσού. Ντυμένες με κατσικοδέρματα, στολισμένες με στεφάνια από κισσό και με δάδες στα χέρια τις ονόμαζαν Θυιάδες ή και Θυίες. Ύστερα από μυστική θυσία, ξεχύνονταν ορμητικά από τους Δελφούς για το Κωρύκειο και από εκεί τραβούσαν για τις κορφές του Παρνασσού , χόρευαν τους οργιαστικούς τους χορούς, με συνοδεία τους αυλούς, τα κύμβαλα και τα τύμπανα που συχνά ανακατεύονταν με τη βοή της χειμωνιάτικης θύελλας. Την νύχτα σκορπίζανε στις πλαγιές και έτρεχαν με αναμμένους τους δαυλούς. Ήταν φορτωμένες τα τρόφιμά τους και ασκούς με κρασί. Άντρες όμως απαγορεύονταν να πάρουν μέρος στα Διονυσιακά μυστήρια.

Αυτό ήταν το βουνό του Παρνασσού στην αρχαιότητα.

Λογοτεχνία

Ο Παρνασσός συμβολίζει την ποίηση και παρουσιάζεται σαν ο οίκος των ποιητών.Έτσι εκφράσεις όπως "να ζείς στον Παρνασσό", σημαίνει να ασκείς την ποιητική τέχνη και "παιδιά του Παρνασσού" είναι οι ποιητές. Επίσης ο Παρνασσός ήταν και συνεχίζει να είναι δημοφιλής καλλιτεχνική έκφραση όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά στην Ευρώπη και την Αμερική.

Ο Αρχέλαος ο Πρηνεύς, (3ος αιώνας π.χ.), παριστάνει τη φιγούρα του τόπου (Πατρίδα) στην πλαγιά του Παρνασσού, σαν σύμβολο της ποιητικής έμπνευσης. Επίσης μια από τις γνωστότερες εργασίες που επιβεβαιώνει τα παραπάνω είναι ο πίνακας του Mantegna (15oς αιώνας) ο οποίος ευρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου και δείχνει τον Ορφέα επάνω στον Παρνασσό, σαν προσοποποίηση της ποιητικής έμπνευσης. Ακόμη, στον 16ο αιώνα ο Raphael ερμηνεύει την εικόνα του Παρνασσού σαν τον παράδεισο του Ανθρωπισμού στην Αναγέννηση.

ΠΗΓΕΣ: https://arachova.tripod.com

Τιθορέα Φθιώτιδας, το Μπαλκόνι του Παρνασσού

συντάκτης Hiking Experience · 23/03/2021

Η Τιθορέα είναι χωριό του νομού Φθιώτιδας και ανήκει στο διευρυμένο Δήμο Αμφίκλειας – Ελάτειας. Είναι κτισμένη στις ανατολικές πλαγιές του Παρνασσού, σε υψόμετρο 440 μέτρων.

Ο πληθυσμός της, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, είναι 630 κάτοικοι. Η Τιθορέα γνωρίζει τουριστική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια λόγω της μικρής απόστασης που την χωρίζει από τα χειμερινά θέρετρα του Παρνασσού.

Μέχρι το 1926 ονομαζόταν Βελίτσα οπότε μετονομάστηκε σε Τιθορέα, λόγω της αρχαίας φωκικής πόλης Τιθορέας, που βρισκόταν στην ίδια ακριβώς τοποθεσία.

Ιστορία

Η αρχαία Τιθορέα ήταν Φωκική πόλη, κτισμένη στις ανατολικές πλαγιές του Παρνασσού, στην ίδια θέση όπου ευρίσκεται σήμερα το ομώνυμο χωριό. Η αρχαία πόλη κτίστηκε μετά την καταστροφή των γειτονικών Φωκικών πόλεων από τον στρατό του Ξέρξη στην πορεία του προς την Αθήνα μετά τη μάχη των Θερμοπυλών το 480 π. Χ. Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, οι φοβισμένοι κάτοικοι των κατεστραμμένων πόλεων που βρίσκονταν στις όχθες του Κηφισού, μεταξύ των οποίων και ο Νεών [1], οι Πεδιείς και η Τριταία (θέση σημερινού κοινότητας Παναγίτσας), κατέφυγαν για να σωθούν στις πλαγιές του Παρνασσού και σε μια κορυφή που ονομαζόταν Τιθορέα. Κατά τον Παυσανία η κορυφή εκείνη όφειλε το όνομά της στην «Αμαδρυάδα» νύμφη Τιθορέα, μια νύμφη που ζούσε μέσα στο δάσος.

Η πόλη Νεών δεν έχει εντοπισθεί. Εικάζεται ότι σ’ αυτήν ανήκουν τα ερείπια που βρίσκονται στη θέση “Παλιαφήβα”. Φαίνεται ότι ήταν σπουδαία πόλη της περιοχής κατά τους κλασσικούς χρόνους, απ’ τους οποίους διασώζονται και δύο οβολοί με τα αρχικά της γράμματα "ΝΕ". Η πόλη των Πεδιέων ίσως βρίσκονταν στην Κάτω Τιθορέα.

Μετά την απομάκρυνση των Περσών οι Φωκείς κατέβηκαν ξανά στις πό-λεις τους στην κοιλάδα, ενώ αργότερα οι κάτοικοι κυρίως της πόλης Νεών έχτισαν σε απόκρημνο σημείο του Παρνασσού – στην περιοχή της Τιθορέας ένα ισχυρό φρούριο το οποίο σταδιακά εξελίχθηκε σε μία ακμάζουσα πόλη που αφομοίωσε τον πληθυσμό των παλαιότερων γειτονικών πόλεων, του Νεώνα (ή Νέωνες), της Τριταίας και των Παραποτάμιων. Την πόλη ονόμασαν Τιθορέα σε ανάμνηση της κορυφής που βρισκόταν ψηλότερα και στην οποία είχαν διασωθεί οι πρόγονοί τους κατά την περσική εκστρατεία.

Ο ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει ότι κατά τον τρίτο ιερό πόλεμο (356-346 π.Χ.), σε απόκρημνο σημείο του βράχου της Τιθορέας αυτοκτόνησε τραυματισμένος (354 π.Χ.) ο στρατηγός των Φωκέων Φιλόμηλος, που κατάγονταν από τη γειτονική πόλη Λέδων [1]. Σύμφωνα όμως με τοπική παράδοση, ο Φιλόμηλος σκοτώθηκε κατά την οπισθοχώρηση του στρατού του, όταν, στην προσπάθειά του να περάσει από απόκρημνο σημείο, έπεσε στο κενό. Μετά την επέμβαση του Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας, η Τιθορέα ακολούθησε τη μοίρα των υπολοίπων φωκικών πόλεων. Αργότερα, όταν επιτράπηκε να ξαναχτιστούν οι φωκικές πόλεις, ο Νεών δεν επανεμφανίζεται πλέον, αλλά στη θέση του αναφέρεται η Τιθορέα ή Τιθόρα.

Στην μέγιστη ακμή της η Τιθορέα έφθασε τον τρίτο αιώνα π.Χ., οπότε και έκοψε δικό της νόμισμα, κατά την εποχή της Αιτωλικής Συμμαχίας (279 – 168 π. Χ.). Στον εμπροσθότυπο του νομίσματος εικονίζεται νεανική αν-δρική δαφνοστεφής κεφαλή (ίσως του Απόλλωνα) και στον οπισθότυπο, αιχμή δόρατος, σιαγών κάπρου και η επιγραφή "ΤΙΘΟΡΡΕΩΝ".

Στην πόλη υπήρχαν αρκετά μνημεία, όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Το ιερό άλσος της Αθηνάς με το ναό και το άγαλμά της, ο ναός του Ασκληπιού Αρχαγέτου και το Θεραπευτήριο, λίγο έξω απ’ την πόλη, στον οποίο κατέφευγαν για θεραπεία εκτός των Τιθορέων και οι άλλοι Φωκείς, αγορά και θέατρο, πιθανά κοντά στο Θεραπευτήριο.

Τον 2ο π.Χ. αιώνα η Τιθορέα ακολούθησε την τύχη της υπόλοιπης Ελλάδας και υποτάχθηκε στους Ρωμαίους Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή στην περιοχή λατρεύονταν και αιγυπτιακές θεότητες, ο Σάραπις, η Ίσις και ο Άνουβις. Ο ναός του Σάραπη υπήρχε στο χώρο που σήμερα υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, στον περίβολο του οποίου βρέθηκαν έξη απελευθερωτικές επιγραφές δούλων οι οποίοι συμβολικά πωλούνταν στον Σάραπη, ενώ ο ιερέας φρόντιζε να μην καταπατηθεί η απελευθερωτική πράξη. Σε έναν περίβολο έξω απ’ την πόλη, υπήρχε το Άδυτο της θεάς Ίσιδος.

Σύμφωνα με ένα εξαίρετο επίγραμμα που έχει διασωθεί, στην Τιθορέα έζησε και πέθανε ο φημισμένος Αλεξανδριανός γιατρός Δωρόθεος. Επί-σης, ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει στο έργο του «Βίοι Φιλοσόφων», ότι από την Τιθορέα καταγόταν Θέων ο Τιθορεύς, ένας αξιόλογος φιλόσοφος που έζησε τον 4ο αι. π.Χ. Πολύ συχνά μνημονεύει την Τιθορέα και ο Πλούταρχος, ο οποίος μάλιστα είχε εκεί έναν στενό φίλο, τον Σώκλαρο, που ασχολούνταν ερασιτεχνικά με πειράματα φυτικής [2].

Το 476 π.Χ. περίπου η περιοχή πέρασε στην σφαίρα της επιρροής του Νεότευκτου Βυζαντινούς κράτους. Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια η περιοχή πέρασε μια σκληρή εποχή διωγμών των Χριστιανών, όπως μαρτυρούν πέντε τάφοι που βρέθηκαν στον Άγιο Ιωάννη, οι οποίοι πιστεύεται ότι ανήκουν στα μέλη οικογένειας ιερέα που είχαν θανατώθηκαν ομαδικά. Στο έργο «Συνέκδημος» του Ιεροκλέους η Τιθώρα αναφέρεται ως έδρα Επισκόπου τον 5ο αι. μ.Χ.

Και κατά την Βυζαντινή περίοδο η Τιθορέα ήταν σημαντικό εμπορικό και διοικητικό κέντρο με πολλούς χριστιανικούς ναούς.

Το χωριό είχε αξιόλογη συμμετοχή στην επανάσταση του 1821. Ο Οδ. Αν-δρούτσος, που έδρασε στην περιοχή, χρησιμοποίησε σαν ορμητήριο μια σπηλιά που βρίσκεται στην ΝΑ απόκρημνη πλευρά του χωριού, σε από-σταση 3 χλμ. Επίσης ο Γ. Καραϊσκάκης εγκατέστησε στην Τιθορέα το αρχηγείο του.

Κληρονομιά

Τα ερείπια της αρχαίας Τιθορέας διακρίνονται ακόμα ανάμεσα στα σύγ-χρονα σπίτια του οικισμού της Άνω Τιθορέας. Διασώζονται σε πολύ καλή κατάσταση και σε αρκετή έκταση και μεγάλο ύψος, τα τείχη που περιέ-βαλλαν την πόλη και δυο οχυρωματικοί Πύργοι. Είναι του 4ου π.χ. και καλύπτουν την βόρεια και δυτική πλευρά. Κτισμένα κατά το ισοδομικό σύστημα τειχοποιίας από ασβεστολιθικούς δόμους, είναι από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα ελληνιστικής οχυρωματικής και από τα πλέον αξιοθέατα αρχαία τείχη της Κεντρικής Ελλάδας. Το βόρειο μέρος είναι και το καλύτερα σωζόμενο τμήμα και χρήζει άμεσης αναστύλωσης. Το τείχος κατεβαίνει την πλαγιά απότομα και φέρει επίστεψη, που κατατέμνεται σε μια σειρά από βαθμίδες. Η ανατολική και νότια πλευρά της αρχαίας πόλης προστατευόταν από τη φυσική οχύρωση που προσφέρει η βαθειά και απότομη χαράδρα του Καχάλη και η απόκρημνη αναβαθμίδα του Παρνασσού που υψώνεται επιβλητικά και σχεδόν κατακόρυφα από πάνω της. Τμήματα των τειχών ή πύργων βρίσκονται ανάμεσα στα σπίτια του σημερινού χωριού ή στις αυλές. Μεγάλοι ορθογώνιοι λίθοι του τείχους ή των αρχαίων οικοδομημάτων έχουν χρησιμοποιηθεί ως δομικό υλικό στα σπίτια του χωριού ή στους αναλημματικούς τοίχους στις αυλές. Η οχύρωση παρουσιάζει την ιδιορρυθμία ότι δεν διαθέτει μυστική είσοδο (όπως συμβαίνει και στην οχύρωση της Δαυλίδας).

Έξω από την Τιθορέα, κοντά στο χωριό Μόδι (θέση Μαλιόρουκα), υπάρ-χει αρχαίο Λατομείο, μνημείο της αρχαίας δόμησης, με άριστα σωζόμενα ίχνη εργαλείων με τα οποία απέκοπταν τους λιθόπλινθους.

Επίσης, πάνω σε λόφο στη θέση Πύργος Μοδίου, σώζονται λείψανα ελλη-νιστικής οχύρωσης αρχαίας πόλης, η οποία ίσως ταυτίζεται με τον αρχαίο Λέδονα. Στην ίδια περιοχή έχουν εντοπισθεί υστεροελλαδικά και ελληνιστικά λείψανα.

Νεότερα Μνημεία

Αξιόλογα μνημεία και αξιοθέατα της περιοχής είναι:

• Το 1960, κοντά στην κεντρική πλατεία του χωριού, κατά την ανέ-γερση ναού στη μνήμη του Αββά Ζωσιμά εντοπίσθηκαν ερείπια παλαιοχριστιανικού ναού με ψηφιδωτό δάπεδο που απεικόνιζε τον ζωδιακό κύκλο. Μεταξύ άλλων, αποκαλύφθηκε μαρμάρινη σαρκοφάγος που σήμερα εκτίθεται δίπλα στο ναό αυτό.

• Η Αγιαρσαλή, ένας ναΐσκος σε δυσπρόσιτη σπηλιά ψηλά στον απόκρημνο βράχο πάνω από το χωριό, όπου κατέφευγαν διωκόμενοι ερημίτες. Η θέα από εκεί είναι μαγευτική.

• Μερικά μεταβυζαντινά εκκλησάκια και εξωκλήσια του χωριού έχουν κτισθεί πάνω σε ερείπια αρχαίων ναών και στους τοίχους τους είναι ενσωματωμένες αρχαίες πέτρες με ανάγλυφα σκαλίσματα και επιγραφές: Ο Προφήτης Ηλίας, του 17ου αι., μονόκλιτο ναΰδριο με καμαρωτή στέγη, στο νότιο άκρο του χωριού με εντοιχισμένα αρχαία γλυπτά και τοιχογραφίες στην κόγχη του ιερού. Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, των αρχών του 17ου αι., μονόκλιτη βασιλική με καμαροσκεπή στέγη, χτιστό τέμπλο και με τοιχογραφίες της ίδιας εποχής και τέχνης με εκείνες του Προφήτη Ηλία. Στα δεξιά της εισόδου στην εξωτερική πλευρά είναι εντοιχισμένη παλιά επιγραφή και στο βόρειο τοίχο ανάγλυφη πλάκα με ανθέμια και φύλλα. Τέλος, το μικρό εξωκλήσι της Παναγίας, στο οποίο είναι εντοιχισμένες δυο αρχαίες επιτύμβιες επιγραφές.

• Το τείχος της Τιθορέας, από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα ελ-ληνιστικής οχυρωματικής, η σπηλιά του Οδυσσέα Ανδρούτσου, το φαράγγι του Καχάλα, το Αισθητικό Δάσος Τιθορέας, το «Μπαλκό-νι της Τιθορέας» που βρίσκεται 200 μ. μετά την αρχή του μονοπατιού και πρόκειται για ένα βράχο με θέα στο φαράγγι και το χωριό, η όμορφη πλατεία με τον αιωνόβιο πλάτανο, καθώς και αρκετές μονές από τον 17ο και 18ο αιώνα που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή, είναι ικανά να καλύψουν τα ενδιαφέροντα όσων αποφασίσουν να τα επισκεφθούν.

Σημειώσεις:

• [1] Ο Λέδων ίσως βρίσκονταν στη θέση Γούρνες του σημερινού χωριού Αγία Μαρί-να.

• [2] Ο Σώκλαρος φιλοξένησε στους κήπους του τον Πλούταρχο, και από κοινού προσπάθησαν να λύσουν το έκτο πρόβλημα του «Δεύτερου Συμποσίου» που ανα-φέρεται στον "ενοφθαλμισμό" (μπόλιασμα) των δένδρων.

Κείμενο:

Μιχάλης Μιχαλόπουλος

Έργο Ε.Ε. «Οι Δρόμοι του Παυσανία», Πανεπιστήμιο Πατρών

Πηγές:

• Τιθορέα, Βικιπαίδεια

• Δήμος Αμφίκλειας-Ελάτειας

• Γυμνάσιο Κάτω Τιθορέας

• Τιθορέα και Ελάτεια, in2life

Αξιοθέατα:

Το φαράγγι του Καχάλα

Η πλατεία του χωριού με τον αιωνόβιο πλάτανο

Το Αισθητικό Δάσος Τιθορέας

Ένας καταπράσινος παράδεισος απλώνεται στην νότια πλευρά της Τιθο-ρέας, σε έκταση 2.000 στρεμμάτων και αποτελεί ένα από τα 19 Αισθητικά Δάση της Ελλάδας. Πανύψηλα έλατα, πεύκα, βελανιδιές, κέδροι, θάμνοι και πολλά άλλα είδη φυτών συνθέτουν ένα απαράμιλλης ομορφιάς τοπίο.

Άποψη του Αισθητικού Δάσους πάνω από την Τιθορέα. Πάνω δεξιά η κορυφή Νίψι.

Το υψόμετρό του δάσους κυμαίνεται από 500 μ. έως 1.200 μ. και λόγω των γεωμορφολογικών σχηματισμών του όπως απόκρημνα βράχια, σπηλιές και μονοπάτια, προσελκύει λάτρεις της φύσης, περιπατητές και ορειβάτες.

Μέσα στο δάσος υπάρχει ένας Πύργος και απομεινάρια αρχαίου τείχους που χρονολογείται από τον 3ο-4ο αι. π.Χ. Το 1979 κηρύχθηκε Αισθητικό Δάσος και περιλαμβάνεται στο δίκτυο Natura 2000.

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ Η Τιθορέα αποτελεί αφετηρία υπέροχων πεζοπορικών και ορειβατικών διαδρομών που καταλήγουν στις κορυφές του Παρνασσού ή σε άλλα ενδιαφέροντα σημεία, όπως σπήλαια, σπηλαιομονάστηρα και τοποθεσίες ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους.

Τιθορέα – Λιάκουρα (Χαράδρα Βελίτσας)

Μιλάμε για μια από τις εντυπωσιακότερες ορειβατικές διαδρομές στην Ελλάδα που κινείται σε μια άγνωστη μεριά του Παρνασσού, όπου η φύση ξεδιπλώνει απλόχερα όλη της την άγρια ομορφιά, όλη της τη δύναμη και τη μεγαλοπρέπεια.

Τιθορέα – Σπήλαιο Οδυσσέα Ανδρούτσου

Το μονοπάτι που οδηγεί στη σπηλιά ξεκινά από την τοποθεσία Πλατανάκος στην Άνω Τιθορέα και είναι η αρχή της χαράδρας της Βελίτσας. Η διαδρομή διαρκεί περίπου 2 ώρες.

Στο τέλος του μονοπατιού υπάρχουν σιδερένιες σκάλες τοποθετημένες κάθετα στο βράχο που οδηγούν στο άνοιγμα της σπηλιάς και απαιτούν μεγάλη προσοχή στο ανέβασμα και στο κατέβασμα.

Tο Σπήλαιο του Οδυσσέα Ανδρούτσου

Ένα άρθρο του καθηγητού κ. Ι. Σαρρή δημοσιευμένο στο περιοδικό «Εκδρομικά» σχετικώς με τη σπηλιά του Οδυσσέα Ανδρούτσου ήταν η αφορμή να ξεκινήσουμε είκοσι άτομα με επικεφαλής τον ίδιο τον καθηγητή για να επισκεφθούμε κι εξερευνήσουμε τη σπηλιά αυτή που βρίσκεται στη ΒΑ πλαγιά του Παρνασσού κοντά στο χωριό Βελίτσα.

Η προτομή του Οδυσσέα Ανδρούτσου

Είμαστε οι πρώτοι μέχρι τα σήμερα που φτάσαμε στη Βελίτσα με το σκο-πό αυτό γιατί κανένας ως τώρα δεν ενδιαφέρθηκε για τη σπηλιά, κι είναι ίσως ελάχιστοι εκείνοι που την ξέρουν για «σπηλιά του Ανδρούτσου».

Εκείνη που θεωρείται ως σπηλιά του ήρωα, είναι το Κορύκειο Άντρο στην αντίθετη πλευρά του Παρνασσού, πάνω από τους Δελφούς, και σ’ αυτό φταίνε κι οι ιστορικοί μας απ’ τον Τρικούπη ως τον Κόκκινο που έτσι την αναφέρουν. Ευτυχώς όμως κάποιος σύγχρονος του Ανδρούτσου, ο οποίος έζησε κοντά του κι ήταν και γραμματεύς του, ο Αντώνιος Γεωργαντάς απ’ τη Λειβαδιά, ανέτρεψε την ανακρίβεια αυτή (περιοδικό Παρ-νασσός 1881) χωρίς όμως να τον προσέξουν και να συμμορφωθούν οι νεώτεροι ιστορικοί μας και οι συντάκτες των μεγάλων μας λεξικών. Και πριν ακόμα φθάσουμε εμείς στη σπηλιά του Οδυσσέως, ας δούμε πως αυτός την ανακάλυψε και την χρησιμοποίησε ύστερα για κατοικία του.

Τον Νοέμβριο του 1822 όταν ο Κιοσέ Μεχμέτ Ρεσίτ πασάς πατούσε την Ανατολική Ελλάδα, οι Βελιτσιώτες μαθαίνοντας τον ερχομό του, θέλη-σαν να προφυλαχτούν απ’ την οργή του πασά, κι αποφάσισαν να κατα-φύγουν στις αποκλείστρες του Παρνασσού. Ο χειμώνας όμως ήταν βαρύς και τα χιόνια τόσα πολλά κατά κείνα τα μέρη που τους ανάγκασε να καταφύγουν σε διάφορες άλλες κρυψώνες. Μερικοί διαλέξανε για καταφύγιο τη σπηλιά αυτή που βρίσκονταν κοντά στο χωριό τους κι αφού κατορθώσανε με χίλιους κινδύνους να την πατήσουν, μπήκανε μέσα περί τις 2.000 ψυχές.

Αργότερα μαθαίνοντας ο Ανδρούτσος την κρυψώνα, αυτή «χάριν περιέργειας, κατά τον Γεωργαντά, απεφάσισε ν’ ανέβει εις το σπήλαιον και να το επεξεργασθεί». Και τόσο άρεσε στον Οδυσσέα το θεόκτιστο αυτό οχύ-ρωμα, που αμέσως πήρε την απόφαση να το κάμη μόνιμη κατοικία του, βάζοντας μέσα την οικογένειά του η οποία έτσι θα βρισκόνταν στο διάστημα του πολέμου σ’ ένα ασφαλισμένο μέρος. Μπορούσε δε να την χρησιμοποιήσει και σαν σκοπιά, γιατί από κει φαίνεται ολάκερος ο κάμπος της Λοκρίδας, απ’ τον οποίο μπαινόβγαιναν τότε οι εχθρικές δυνάμεις. Το μεγαλύτερο όμως προτέρημα της σπηλιάς ήταν ότι επειδή είχε μεγάλο άνοιγμα μπροστά, το εσωτερικό της βρισκόταν πάντα εκτεθειμένο στον αέρα και στον ήλιο κι έτσι είχε αρκετό φώς και δεν την πείραζε η υγρασία.

Καθαρίζοντάς την, έκανε διάφορα χωρίσματα μέσα, φτιάχνοντας δωμάτια. Στο ένα έμενε η γυναίκα του, στ’ άλλο η μητέρα του με την αδερφή του Ταρσίτσα αυτή που παντρεύτηκε ύστερα τον Εγγλέζο Τρελόνυ κι αυτός για δικό του είχε κτισμένο ένα θολωτό δωμάτιο πάνω απ’ την είσοδο της σπηλιάς. Μα δεν ήταν μονάχα αυτά. Στο βάθος υπήρχαν κελάρια για να βάζει διάφορα πράγματα και σ’ ένα μέρος είχε κάνει και εκκλησιά «διά πολλών αγίων λειψάνων κατά τον Τρελόνυ με αργυρές κανδήλες τα οποία συνηθροίσαμεν εκ των περιχώρων εκκλησιών ίνα προλάβωμεν την διαρπαγήν τούτων από τους Τούρκους». Επειδή όμως η είσοδος στη σπηλιά ήταν πολύ απότομη, έκαμε απ’ τη μια άκρη εις την άλλη ασβεστότοιχο, αφήνοντας στη μέση μια μπασιά.

Το ανέβασμα γίνονταν με σκάλα ξύλινη, απ’ την οποία ένας ένας μπορούσε ν’ ανεβαίνει, είχε όμως κι ειδικό μηχάνημα για να ανεβάζει τα διάφορα πράγματα. Κι αυτό το ζήτημα του νερού είχε προβλέψει ο Οδυσσεύς κατασκευάζοντας στέρνα. Στην είσοδο της σπηλιάς είχε στήσει και δυο κανόνια που του έστειλε για δώρο ο Βύρων απ’ το Μεσολόγγι με τον Τρελόνυ. Κι επειδή στον Οδυσσέα η τότε εμπόλεμη κατάσταση δεν του επέτρεπε να μένει συχνά εκεί, είχε τέσσαρες φύλακες απ’ τους οποίους μόνον των δυο ο Γεωργαντάς μας δίνει τα ονόματα. Ο ένας ήταν Τουρκαλβανός Μπαμπά Αχμέτης, κι ο άλλος ένας Ούγγρος Καμαρών ξακου-στός καβαλλάρης που τελειοποίησε στην άσκηση αυτή τον Ανδρούτσο.

Η σπηλιά της Βελίτσας γίνηκε για τον Οδυσσέα το αγαπημένο του καταφύγιο, κι άλλοτε έμενε κει για να ξεκουραστεί από τις πολεμικές του επιχειρήσεις, άλλοτε δε, και δυστυχώς αρκετές φορές, αποτραβιόταν θυμωμένος απ’ τους καλαμαράδες και αποφασισμένος να μη λάβει πια μέρος στον αγώνα. Σε μια τέτοια στιγμή του έγραψε ο Καραϊσκάκης, λέγοντάς του ν’ αφήσει τη σπηλιά και να λάβει μέρος στον πόλεμο, γιατί στις σπηλιές μέσα μένουν μονάχα τ’ αρκούδια. Οσάκις έλειπε ο Ανδρούτσος τον αντικαθιστούσε ο γαμπρός του Τρελόνυ του οποίου οι γάμοι του με την Ταρσίτσα γίνανε μέσα σ’ αυτή τη σπηλιά και του έδωσε και τον τίτλο «φρούραρχος της σπηλιάς».

Τον Απρίλιο του 1825, όταν ο Ανδρούτσος παρεδόθη στον Γιάννη Γκούρα, στο μοναστήρι του Αη Λιά κοντά στις Λιβανάτες, ο Γκούρας αφού τον κράτησε λίγο εκεί, τον έστειλε ύστερα στην Αθήνα να δικαστεί με τη συκοφαντία του προδότη. Απ’ τις Λιβανάτες τον συνοδεύσανε δέκα στρατιώτες με επικεφαλής τον Παπακώστα. Φεύγοντας όμως ο Παπακώστας πήρε διαταγή απ’ τον Γκούρα να περάσει απ’ τη σπηλιά του Ανδρούτσου και να την καταλάβει. Φθάνοντας κει ο Παπακώστας για να εκτελέσει τη διαταγή του καπετάνιου του, θέλησε να μπει πρώτος αυτός μέσα στη σπηλιά, γιατί φοβότανε τον Οδυσσέα αν προηγείτο.

Ο Τρελόνυ όμως δεν τον άφησε γιατί μάντεψε τα σχέδιά του, κι έτσι η συνοδεία του Ανδρούτσου εξακολούθησε το δρόμο της για το μοναστήρι του Δομπού. Κι ήταν η τελευταία φορά που ο ήρωας της Γραβιάς πέρασε απ’ τη σπηλιά του. Ύστερα από τρείς μήνες έπεφτε δολοφονημένος πάνω στην Ακρόπολη.

Ενώ ακόμα ο Ανδρούτσος βρισκόταν φυλακισμένος μέσα στην Κούλια, η κυβέρνηση θέλησε να καταλάβει τη σπηλιά του και χρησιμοποίησε για το σκοπό αυτό τον Σκώτο Φέντων που έμενε κι αυτός εκεί. Μα το σχέδιό του απέτυχε και τ’ αποτέλεσμα ήταν να τραυματισθεί ο Τρελόνυ ελαφρά και να πέσει σκοτωμένος ο Φέντων απ’ το χέρι του φύλακα Καμαρών.

Η οικογένεια του Ανδρούτσου θρήνησε το θάνατό του, αποκλεισμένη πάνω στη σπηλιά καθώς και το δημοτικό τραγούδι αναφέρει :

«Ποιος θε ν’ ακούσει κλάματα, δάκρυα και μοιρολόγια;

Διαβήτ’ από τη Λειβαδιά και σύρτε στη Βελίτσα.

Κι εκεί ν’ ακούστε κλάματα, δάκρυα και μοιρολόγια.

Ν’ ακούστε την Ανδρούτσαινα τη μάννα του Δυσσέα.

Πως σκούζει, πως μοιρολογά και σαν τρυγόνα κλαίει…»

Και εξακολουθήσανε κι ύστερα απ’ το φόνο του ήρωα να μένουν στη σπηλιά, ως ότου που μια μέρα ένα Εγγλέζικο πολεμικό άραξε στη σκάλα της Αταλάντης ενέργεια του Χάμιλτον και βγάζοντας απόσπασμα έστειλε και παρέλαβε την οικογένεια του Ανδρούτσου και τον Τρελόνυ και τους μετέφερε στη Ζάκυνθο.

Η σπηλιά αυτή είναι μια ώρα μακριά απ’ τη Βελίτσσα στην αριστερή α-κρορεματιά του Κάχαλι. Βγαίνοντας έξω απ’ το χωριό, θα συναντήσετε ένα πετροβούνι που κόβεται απότομα ονομάζεται Ανατολικό και εξακολουθεί ως με χίλια μέτρα. Σχεδόν στο τέλος βρίσκεται η σπηλιά, σκαμμένη στα μισά του βράχου που θα έχει ύψος περί τα 100 μέτρα.

Αντικρίζοντάς την κανείς από μακριά μοιάζει σαν μια τεράστια αγριοπεριστεροφωλιά και σήμερα δεν χρησιμεύει παρά για τον σκοπό αυτό…

Κι ενώ, πριν φθάσει κανένας νομίζει ότι με λίγο κόπο θα κατορθώσει να μπει μέσα, όταν ζυγώσει βλέπει πως γελάστηκε. Στάθηκε αδύνατο να ανεβούμε επάνω, κι όλες οι προσπάθειές μας ήταν μάταιες. Από παντού την προφυλάσσει ένας ξυστός γκρεμνός που την κάνει απάτητη.

Μπροστά στο άνοιγμά της υπάρχει ένα πλάτωμα, σαν εξώστης, περί τα 60 μέτρα μάκρος και φαίνεται πως είναι το μέρος που είχε προφυλάξει ο Ανδρούτσος με τοίχο. Ακόμα και σήμερα τον διακρίνουμε αν και ερειπωμένο. Τον Θάλαμο απ’ όσα βλέπουμε από κάτω τον χωρίζει στα δύο ένα φυσικό τοίχωμα και προχωρεί αρκετά προς τα μέσα. Έτσι τουλάχιστον μας είπαν οι χωριάτες. Γιατί υπάρχουν μερικοί που κατορθώσανε να μπούνε κάποτε μέσα κι είδανε και την εκκλησιά που είχε καμωμένη ο Ανδρούτσος και η οποία σώζεται.

Τη σπηλιά αυτή ξαναχρησιμοποιήσανε ύστερα από εβδομήντα πέντε χρόνια οι Βελιτσιώτες στα 97 όταν οι Τούρκοι φθάσανε κατά τη Λαμία. Είχανε κάνει ξύλινη σκάλα ακόμα και σήμερα σώζονται μερικά ξυλόσκαλα καιμεταφέρανε μέσα τα πράγματά τους έτοιμοι κι αυτοί να μπούνε μόλις θα δυνάμωνε ο κίνδυνος.

Στα γύρω μέρη θα την συναντήσετε με δυο ονόματα. Το ένα είναι «Σπηλιά του Ανδρούτσου» και το άλλο «Δρακοσπηλιά». Ίσως το δεύτερο όνομα που δεν έχει καμιά σχέση με τ’ ομώνυμο χωριό, ήταν το αρχικό της, αργότερα όμως χάθηκε κάτω απ’ το όνομα του Ανδρούτσου.

Τιθορέα – Διπόταμα – Καταρράκτης Τρύπη

Μια υπέροχη διαδρομή που καταλήγει στον εντυπωσιακό καταρράκτη Τρύπη, ύψους 80 μέτρων..

Μια απαιτητική ανάβαση στην κορυφή Νίψι του Παρνασσού, η οποία ορθώνεται απότομα πάνω από τον οικισμό, σε υψόμετρο 1.900 μέτρων.

Το μονοπάτι περνάει δίπλα από το εντυπωσιακό σπηλαιομονάστηρο της Αγίας Ιερουσαλήμ ή Αγιαρσαλής ή Γερσαλής Τιθορέας, χτισμένο μέσα σε μια σπηλιά σε κάθετα βράχια, σε υψόμετρο 900 μέτρων.

Πηγές

el.wikipedia.org, nparnassos.gr, olydrososparnassou.blogspot.com, parnassosnp.gr

Σημείωση του Συγγραφέα: Προσπάθησα, σε σύντομο κείμενο, να δώσω αρκετές πληροφορίες με παράθεση βιβλιογραφίας και βέβαια για περισσότερα μπορεί κάποιος να ανατρέξει στο διαδίκτυο και σε πιο ειδική βιβλιογραφία.(Λουκάς Χόνδρος, Αύγουστος 2022)